Over ondervoeding bestaan heel wat misverstanden. Diëtiste Funda Altin werkt ook in rusthuizen, waar ze vaak geconfronteerd wordt met het probleem.
Als we spreken over ondervoeding, denken we vaak aan ondergewicht. Maar is dat hetzelfde?
Funda: “Iemand die ondervoed is, heeft een tekort aan energie en voedingsstoffen, zoals vitamines en mineralen. Onbedoeld gewichtsverlies kan inderdaad in verband gebracht worden met een mogelijk risico op ondervoeding. Maar het is verkeerd om ondervoeding gelijk te stellen met ondergewicht.”
“Je hoeft niet per se ondergewicht te hebben om ondervoed te zijn. Ook personen met een gezond gewicht of zelfs overgewicht kunnen ondervoed raken, omdat ze verkeerd of onevenwichtig eten.”
Bij wie komt ondervoeding vooral voor?
Funda: “De belangrijkste risicogroep zijn ouderen, maar ook mensen die hulpbehoevend of chronisch ziek zijn (dementie, na een beroerte …), of psychosociale problemen hebben.”
Hoe herken je het?
Funda: “Bij ondervoeding is er meestal sprake van onbedoeld gewichtsverlies. Je ziet het aan iemand als de kleding ruimer gaat zitten, de ringen of het horlogebandje los zitten … Bijkomende symptomen zijn zwakte (zoals een lage handknijpkracht), vermoeidheid, lusteloosheid, depressie, dof haar, een droge en bleke huid, verminderde sociale interactie en verwaarlozing. Maar het is niet evident om ondervoeding bij jezelf te herkennen. Familieleden, hulpverleners of naasten merken het gezondheidsprobleem over het algemeen eerder op dan de persoon zelf.”
Wat zijn de oorzaken van ondervoeding?
Funda: “We kunnen de oorzaken indelen in 4 groepen.
1. Medische oorzaak: ziekte, smaakstoornis, kauw- en slikproblemen, darmstoornissen waarbij de vertering slecht verloopt.
2. Psychische oorzaak: dementie, angst, verlies en depressie.
3. Functionele oorzaak: vermoeidheid en vermindering in de fijne motoriek.
4. Sociale oorzaak: eenzaamheid, een klein sociaal netwerk, armoede.”
Hoe gevaarlijk is het als je ondervoeding niet tijdig opmerkt of niet voldoende opvolgt?
Funda: “Bij ondervoeding gebruikt het lichaam reservevoorraden. Niet enkel de reservevoorraad vet, er wordt ook spierweefsel afgebroken. Het gevolg? Je conditie wordt slechter, je hart- en longcapaciteit vermindert en er treedt botafbraak op. Een ondervoed persoon is vatbaarder voor ziektes en heeft kans op
een vertraagde wondgenezing, ernstige complicaties bij ziektes en zelfs overlijden. Het kan ook een negatieve impact hebben op je mentale welzijn.
Bij een kind heeft ondervoeding grote gevolgen voor de gezondheid en het groeiproces. Bij kinderen houden we rekening met hun positie op de groeicurve. Ondervoeding kan voor blijvende schade zorgen, als een kind nog niet volgroeid is. Met andere woorden: ondervoeding heeft een grote invloed op je gezondheid en levenskwaliteit. Vroeg herkennen en behandelen is dan ook van groot belang.”
Hoe stel je vast dat iemand ondervoed is?
Funda: “Bij het intakegesprek wordt een uitgebreide voedingsgeschiedenis afgenomen om het eet- en leefpatroon van de patiënt in kaart te brengen. Om ondervoeding te screenen, maak ik gebruik van een gevalideerd screeningsinstrument, MNA (mini-nutritional assessment) of MUST (malnutrition universal screening tool). Deze instrumenten gaan na of er sprake is van onbedoeld gewichtsverlies, ondergewicht en verminderde eetlust.
Iemand is ondervoed als hij of zij minstens 5 % onbedoeld gewichtsverlies heeft in de laatste maand of 10 % binnen een half jaar. Ook een bloedonderzoek kan helpen ontdekken of er tekorten zijn.”
Welke rol speel je als diëtist bij de opvolging?
Funda: “Tijdens de consulten kijken we in detail naar de lichaamssamenstelling. We bepalen de vet- en spiermassa met behulp van de BIA-meting (bio-elektrische impedantie analyse). Samen kijken we naar de mogelijke oorzaken van ondervoeding. Vervolgens geef ik een praktisch haalbaar en op maat gemaakt voedingsadvies. De focus ligt op een energie- en eiwitverrijkt dieet. Wanneer een normale voeding onvoldoende blijkt, kunnen we ondersteunen met bijvoedingen. Ten slotte is beweging een essentieel onderdeel van de behandeling, om de spiermassa te behouden.
Een multidisciplinaire samenwerking is enorm belangrijk. Bij het signaleren van ondervoeding verwijs ik ook meteen door naar de huisarts voor een bloedonderzoek, een psycholoog en indien nodig een logopedist en/of ergotherapeut.”