In Vlaanderen is 1 op de 7 volwassenen laaggeletterd. “Dat gaat niet zozeer over analfabetisme, maar over mensen die onvoldoende basiskennis van het (digitaal) schrijven, lezen en rekenen hebben om goed te kunnen functioneren in onze maatschappij”, zegt Joke Drijkoningen, Afgevaardigd Bestuurder bij Federatie Centra voor Basiseducatie.
In Vlaanderen heeft 15 % van de volwassenen moeite met lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden. Concreet hebben meer dan een half miljoen volwassen Vlamingen problemen om bijvoorbeeld een mail te schrijven of een WhatsApp-berichtje te lezen.
Alles sneller en digitaler
“Ook je inschrijven op bijvoorbeeld Smartschool (een digitaal schoolplatform) of geld afhalen van een bankautomaat verloopt moeizaam als je laaggeletterd bent”, zegt Joke. “Het gaat niet alleen over zaken op papier, maar ook over het digitale luik, dat in de 21ste eeuw superbelangrijk is.”
Dat laaggeletterdheid een breed maatschappelijk thema is, blijkt uit de harde cijfers. “Bovendien linken veel mensen het vooral met nieuwkomers of anderstaligen. Dat klopt niet! Het gaat ook om mensen zoals jij en ik, die niet het geluk of de kans hadden om hun schooltraject tot een goed einde te brengen. Wij merken dat deze mensen het steeds moeilijker hebben om mee te draaien in een maatschappij waarin alles sneller gaat en digitaler wordt.”
Plantrekkers
Laaggeletterdheid zit vandaag nog altijd in de taboesfeer. Dat ziet Joke in de praktijk. “We merken veel schaamte en onmacht bij laaggeletterden. De schaamte wanneer je bijvoorbeeld de factuur van je elektriciteitsleverancier niet kan ontcijferen, de onmacht wanneer je de bijsluiter van een geneesmiddel niet begrijpt …”
“We merken wél dat veel laaggeletterden – en dat is positief – plantrekkers zijn en heel wat trucjes hebben om hun dagelijkse leven te regelen, ook al kunnen ze minder goed schrijven of lezen. Maar er zijn evengoed mensen die door hun achterstand in een sociaal isolement terechtkomen.”
Inspanning van 2 kanten
“Elk van ons zou alerter moeten zijn voor mensen die minder goed mee zijn”, vindt Joke. “Ook de media wil ik oproepen om hun informatie en nieuwsberichten zo helder mogelijk te brengen. Gelukkig merk ik dat organisaties in crisissituaties, zoals bijvoorbeeld de coronaepidemie, al heel wat moeite doen om de situatie duidelijk te communiceren.”
“Eenvoudige grafiekjes, tekeningen, pictogrammen, korte zinnen … ze helpen wel degelijk om mensen die laaggeletterd zijn op de hoogte te houden. Om laaggeletterdheid te bestrijden, is een inspanning aan 2 kanten nodig: niet alleen van de betrokkenen maar ook van de maatschappij.”
Laaggeletterdheid bespreekbaar maken
De 13 Centra voor Basiseducatie bieden vandaag een breed, laagdrempelig lessenpakket aan om onder andere functioneel Nederlands te leren schrijven of lezen, om je digitaal bij te scholen …
“Tijdens een intakegesprek proberen we in te schatten welke lessen voor iemand nuttig zijn, in functie van zijn of haar profiel. Meestal gaat het niet over 1 lespakket, maar een aantal modules die elkaar aanvullen”, licht Joke toe. “We merken in de praktijk dat het zelfvertrouwen van onze cursisten enorm toeneemt door zo’n cursus. En ook dat hun wereld weer groter wordt.”
Zelfvertrouwen groeit
Toch blijft het een grote opdracht om laaggeletterden te bereiken. Om ze de stap te laten zetten naar zo’n opleiding. “Daarom gaan we ons onderwijs zélf voorstellen in buurthuizen, Huizen van het Kind, OCMW’s, kleuter- en lagere scholen … We merken dat mensen sneller geneigd zijn om zich in te schrijven voor een cursus bij Basiseducatie wanneer ze het als ‘een aangeboden kans’ zien. Zodra de cursisten begonnen zijn, zien we hun vertrouwen en zin om bij te leren groeien.”
Zo ging het ook bij Ronny (60). Hij weet maar al te goed hoe snel je uit de boot valt als je niet goed kan lezen of schrijven. Op zijn 49ste nam hij de moedige beslissing om opnieuw les te gaan volgen. Lees Ronny's verhaal.
Hoe help je mensen die laaggeletterd zijn? 6 tips
- Probeer trucjes en excuses te herkennen die laaggeletterden vaak gebruiken om hun probleem te verbergen. Bijvoorbeeld:
- “Sorry, ik ben mijn bril vergeten.”
- “Die formulieren vul ik thuis wel in.”
- “Ik dacht dat die afspraak morgen was.”
- “Werken met een computer is niets voor mij.”
- Praktisch kan je helpen door brieven, e-mails, WhatsApp-berichten … voor te lezen en samen formulieren in te vullen.
- Houd je eigen communicatie – zowel schriftelijk als mondeling – zo helder mogelijk: gebruik korte zinnen, geen al te moeilijke woorden, zo weinig mogelijk bijzinnen of dubbele bodems in je verhaal …
- Toon begrip voor de situatie. Met een opmerking als “Het lijkt me niet evident om niet goed te kunnen lezen of schrijven” kan je een respectvol gesprek op gang brengen.
- Verwijs door naar hulp, zoals het volwassenenonderwijs. Wijs er ook op dat dit volwassenenonderwijs niet te vergelijken valt met het onderwijs dat ze kregen als kind of tiener, maar dat het op maat wordt gegeven.
- Benadruk dat ze niet alleen staan met hun laaggeletterdheid: 1 op de 7 in Vlaanderen is laaggeletterd.