Een verkeerde diagnose krijgen: het valt voor. Ook een (huis)arts blijft menselijk. Bovendien zijn de symptomen van sommige ziekten al eens verwarrend of uitzonderlijk. Of soms ‘verstopt’ een aandoening zich een tijdje. Huisarts Dirk Avonts overloopt de meest voorkomende ‘foute diagnoses’ en legt uit hoe die komen.
Als arts zit je soms met een groot dilemma, weet dokter Dirk. “Een dokter heeft nog altijd geen glazen bol die de toekomst voorspelt. Neem een ouder die met een kindje op consultatie komt. Het kindje heeft al een dag koorts. Eigenlijk komt die te vroeg naar de dokter. Kindjes maken vrij snel koorts, zelfs bij een onschuldig (verkoudheids)virus. Bij de meeste infecties verdwijnt de koorts na 2 tot 3 dagen.”
“Pas vanaf de 4de dag koorts bij een kind raden we aan om naar de dokter te gaan. Die kijkt meteen met een andere bril naar het probleem. Dan is het een aanwijzing dat er waarschijnlijk iets ernstigers aan de hand is.”
“Maar stel dat je als ouder dus die 1ste dag al bent geweest en de dokter vindt niks. Dan ga je 3 dagen later niet opnieuw, want ‘je bent toch al naar de dokter geweest’. Zo kan het gebeuren dat een diagnose gemist wordt”, stelt Dirk.
“Daarnaast kan je ook moeilijk elke persoon die langskomt met bijvoorbeeld een beetje hoofdpijn onder de scanner leggen. Komt diezelfde persoon later opnieuw langs met hoofdpijn én moeite om zijn arm te bewegen, dan gaat er wel meteen een alarmbelletje af Want dat kunnen tekenen zijn van een hersenbloeding of -infarct.
Diagnose: spontane genezing of niet
“Op de huisartsenwachtpost stel ik eigenlijk zelfs geen diagnose”, zegt dokter Dirk. “Ik onderzoek mijn patiënt en ik maak het volgende onderscheid: zal dit spontaan genezen of niet?”
“Is de kans heel groot dat het spontaan geneest, dan doe ik niks. Ik geef geen medicatie en raad aan om te rusten. Schat ik in dat het probleem niet zomaar zal verdwijnen, dan krijgt die persoon de juiste medicatie mee en geef ik de raad om terug te keren naar de dokter als het na enkele dagen niet beter is. En dan kunnen we verdere stappen zetten. Met andere woorden, de diagnose is ‘spontane genezing’ of ‘geen spontane genezing’.”
Als patiënt speel je zelf ook een rol om de juiste diagnose te stellen. Dokter Dirk: “Ik vraag mensen of ze de pijn herkennen. Hebben ze die ooit al eens gevoeld? Zegt iemand van 65 jaar dat het een totaal nieuwe pijn is, dan gaan alle alarmbellen af.”
Ziektes met foute diagnose
Spijtig genoeg kan geen enkele dokter perfect voorspellen wat er zal gebeuren. Sommige ziektes zijn ook niet meteen te zien of geven verwarrende symptomen.
Dokter Dirk overloopt de aandoeningen waarbij artsen doorgaans het vaakst – ongewild – een verkeerde diagnose stellen.
1. Buikaandoeningen
“Voor huisartsen zijn aandoeningen in de buik het moeilijkst. Door een buik kan je niet kijken. Je kan wel voelen, maar het blijft oppervlakkig. Alsof je in een zee van een paar honderden meters diep zit te peddelen.”
“De meeste foute diagnoses van buikziektes komen voor bij 50-plussers. En dan is een aneurysma van de buikaorta een van de meest gemiste problemen. Een aneurysma is een verbreding van het bloedvat dat op springen kan staan of al voor een stukje gesprongen is. Dat geeft buikpijn. Maar die buikpijn lijkt erg op de pijn die je hebt bij een onschuldige gastro-enteritis (maag- of darmontsteking). Of een pijn die kan komen van de pancreas (alvleesklier). En dat verschil zie je niet zonder echografie.”
“Gelukkig kunnen we een aneurysma nu op voorhand opsporen. Bij risicopatiënten, zoals rokers, kan je met een echografie zien of de aorta de neiging heeft om vroeg of laat uit te zetten en/of te barsten. Zo kunnen mensen preventief geopereerd worden.”
2. Kanker
1 op de 4 kankerpatiënten kreeg eerst een verkeerde diagnose. Dat bleek in 2019 uit een enquête van het internationale platform All.Can. “Kanker is inderdaad een ‘klassieker’ in de foute diagnoses. Dat komt omdat veel kankers groeien, maar geen pijn geven”, weet dokter Dirk.
“Kanker blijft soms lang onopgemerkt, omdat veel tumoren groeien maar geen pijn geven”
“Een hersentumor kan bijvoorbeeld vrij groot worden vooraleer die alarmerende symptomen, zoals verlamming of felle pijn veroorzaakt. Het is een heel ander verhaal bij een infectie. Die zal meteen pijn geven.”
3. Endometriose
“Endometriose is inderdaad een moeilijke aandoening. Bij deze ziekte groeien stukjes baarmoederslijmvlies op plaatsen in de buik waar het niet mag. Langzaam ontstaan er zo knobbeltjes en die zorgen voor pijn.”
“Maar die pijn lijkt heel erg op menstruatiepijn. De pijn wordt doorheen de tijd steeds heviger. Maar dat gebeurt niet van de ene maand op de andere. Zo krijgen vrouwen vaak pas laat de juiste diagnose.”
“Achteraf lijkt het natuurlijk dat je dokter de diagnose gemist heeft. Want achteraf kan je heel goed ‘voorspellen’ wanneer het begonnen is. Maar ik spreek liever van ‘niet tijdig vaststellen’ in plaats van ‘diagnose missen’.”
4. Migraine
“Migraine is een heel moeilijke aandoening, vooral omdat ze zich bij geen enkele patiënt op volledig dezelfde manier uit. De (hoofd)pijn kan enorm verschillen bij migrainepatiënten. Er zijn zelfs mensen met migraine die geen hoofdpijn hebben, maar bijvoorbeeld lichtflitsen zien, epileptische symptomen krijgen of geurveranderingen merken.”
“Migraine ontstaat door een soort van kortsluiting in je hersenen. Waar en hoe die ontstaat, is niet duidelijk. De kennis en het onderzoek rond migraine zijn zich ook nog volop aan het opbouwen. Er is ook geen duidelijke test die migraine kan opsporen. Maar het is lastig voor de patiënt in kwestie om ermee rond te lopen en niet te weten wat het precies is, dat klopt. Eens je de diagnose hebt, kan je wel gericht behandelen met de juiste medicatie.”
“Spanningshoofdpijn daarentegen is veel makkelijker te herkennen. Je voelt meteen dat spieren in en rond de nek en schouders gespannen zijn. Het is een veelvoorkomend probleem.”
5. Schildklierproblemen
“Als je problemen hebt met je schildklier, kan je soms dezelfde symptomen ervaren als bij een depressie of burn-out. Er is een zekere overlap.”
“Maar tegenwoordig krijgen artsen in opleiding veel meer mee dat ze niet per se altijd een scheiding moeten maken tussen lichaam en geest. Ze hebben voldoende kennis om snel te achterhalen wanneer de fysieke klachten het gevolg zijn van een mentaal probleem. Dus deze fout komt de laatste jaren veel minder voor.”
6. Autisme en AD(H)D
“Het is opvallend dat ASS (autismespectrumstoornis) bij meisjes en vrouwen vaak laat of later dan bij mannen wordt vastgesteld. En dat heeft vooral een sociaal-historische en maatschappelijke oorzaak.”
“Vrouwen kunnen zich veel beter aanpassen en namen in het verleden minder initiatief dan mannen. Dat leren ze van jongs af aan. Bovendien namen vrouwen vroeger zowat alle huishoudelijke taken op zich. En dat zijn veel routinetaken. Net die structuur waaraan iemand met ASS nood heeft. Daardoor vallen de typische kenmerken van ASS gewoon minder of minder snel op bij vrouwen dan bij mannen. Bij AD(H)D zie je een beetje hetzelfde verhaal.”
7. Beroerte (CVA)
“Een beroerte of CVA (cerebrovasculair accident) is een plots optredende hersenaandoening, die wordt veroorzaakt door een verstoorde doorbloeding in een deel van de hersenen. De voornaamste symptomen zijn: verlamming of verzwakking van het gezicht of ledematen, verlies van gevoel of verdoving in het gezicht of ledematen, problemen met het zicht, moeite met spreken of begrijpen wat gezegd wordt.”
“Ook al zijn dat vrij angstaanjagende symptomen, toch zie je dat mensen niet altijd reageren en naar de dokter gaan. Want de symptomen gaan soms snel over. ‘Dus het zal wel niks ergs zijn’, denken ze. Als een patiënt bij mij komt en zegt dat hij 2 dagen eerder zijn arm niet kon bewegen, dan stuur ik die meteen naar de spoedafdeling!”
Hartklachten herkent een dokter
Een paniekaanval kan je doen denken dat je een hartaanval krijgt. Toch worden hartklachten volgens dokter Dirk niet vaak gemist. “Dokters hebben daar veel aandacht voor en merken het verschil.”
“Vrouwen zijn grotendeels beschermd door de natuur tegen hartproblemen tot aan de menopauze”
“Om te beginnen hebben sommige mensen minder kans op een hartaandoening. Mannen zijn er gevoeliger voor dan vrouwen. Vrouwen zijn zelfs grotendeels beschermd door de natuur tegen hartproblemen tot aan de menopauze – tenzij ze erfelijk belast zijn.”
“Eens ze in de menopauze zitten, halen vrouwen mannen wel weer in. Vanaf de leeftijd van 60 jaar is de kans op een hartaandoening even groot bij vrouwen als bij mannen. Dan gebeurt het weleens dat een hartklacht bij een vrouw niet opgemerkt wordt, omdat artsen vaak het mannelijke klachtenpatroon in hun hoofd hebben. Plotse lokale pijn op de borstkas, in de keel of maagstreek is ‘typisch’ voor mannen. Terwijl vrouwen eerder een vermoeid gevoel hebben en de typische pijn minder op de voorgrond staat.”
“Maar weet: de pijn en het gevoel bij een hartaanval is helemaal anders dan bij een paniekaanval. Ook dat achterhalen dokters snel als ze iemand onderzoeken. Het zit als het ware in onze vingers.”
“Wist je trouwens dat je als mens écht wel weet wanneer je een hartinfarct hebt? De pijn bij een hartprobleem geeft namelijk een lichte doodsangst. Je voelt gewoon dat het echt fout zit. En die angst is nieuw, die heb je nog nooit ervaren. Slechts 5 % van de mensen met een hartaanval komen eerst naar onze wachtpost. De meesten gaan meteen naar de spoedafdeling.”
Nancy’s aandoening werd laat opgemerkt
Lichen sclerosus, een ziekte die bij velen totaal onbekend is. Niet bij Nancy, want zij kreeg ermee te maken. Lichen sclerosus is een eerder zeldzame huidaandoening, die vooral voorkomt bij vrouwen vanaf 50 jaar.
“Ik had last van jeuk en ‘scheurtjes’ aan mijn vagina. Heel vervelend! De dokter dacht in 1ste instantie dat het om een schimmel ging. Ik kreeg medicatie, maar na een week zat ik opnieuw met dezelfde klachten”, vertelt Nancy.
“Lichen sclerosus is een zeldzame aandoening, maar er zou best meer over gepraat mogen worden”
“Ik keek zelf even en zag dat mijn schaamlippen wit waren. Dus ik zocht wat informatie via het internet en kwam uit op lichen sclerosus. Ik ging langs bij mijn huisarts en vertelde wat ik dacht. Ze onderzocht me en bevestigde de diagnose. Ik kreeg de juiste zalf mee. Ik moest 2 weken elke avond smeren en nadien 1 keer per week.”
“De jeuk en scheurtjes verdwenen, maar ze komen geregeld terug. Via een Nederlandse Facebookgroep kwam ik te weten dat je het best elke dag een vette zalf smeert. Het is misschien wel een zeldzame aandoening, maar er zou best wat meer over gepraat mogen worden. Net door de ziekte bespreekbaar te maken, kan ze makkelijker herkend en snel op de juiste manier behandeld worden”, besluit Nancy.
Dokter Bart Demyttenaere bevestigt. “Lichen sclerosus is een aandoening die verschillende symptomen kan geven. Meer nog: verwarrende symptomen, omdat ze erg lijken op die van schimmelinfecties of vaginale jeuk door droogte als gevolg van de menopauze. Maar tegenwoordig hebben gynaecologen voldoende kennis over deze zeldzame aandoening.”