Jongeren experimenteren met allerlei vormen van nicotine: roken, e-sigaret of nicotinezakjes onder de lip. Maar waarom is roken voor tieners zo verleidelijk? En hoe schadelijk is nicotine voor jongeren? Tabaksexpert Dries Vandenbempt van Vlaams Instituut Gezond Leven vzw beantwoordt 5 vragen over nicotinegebruik bij jongeren.
1. Wat zijn de meest gebruikte vormen van nicotine?
“Er zijn 2 grote vormen van nicotinegebruik: met en zonder tabak. De meest bekende vorm met tabak is de sigaret, waarbij nicotine via de verbranding van tabak vrijkomt. Ook roltabak en sigaren behoren tot die categorie.”
“Het is de schadelijkste vorm van nicotine, omdat je ruim 4000 chemische stoffen inhaleert. 250 van die stoffen zijn schadelijk en minstens 50 zijn kankerverwekkend. Iedereen kent intussen het beeld van de rokerslongen: de giftige cocktail vormt een smerige brij in je longen en maakt ze zwart.”
“Daarnaast bestaat er ook kauw- of pruimtabak, waarbij nicotine vrijkomt door op grofgesneden tabak te kauwen. De laatste jaren is het gebruik van pruimtabak sterk afgenomen. Het komt bijna alleen nog voor bij de oudere generaties. Snus is een ‘moderne’ vorm van kauwtabak, de tabak is verpakt in papieren zakjes. Je steekt die zakjes onder je lip en neemt de nicotine op via de bloedvaten in je wang. Snus is in bijna alle Europese landen verboden en komt daardoor minder voor in België.”
“Bij de 2de vorm neem je nicotine in zónder tabak, zoals bij de e-sigaret of nicotinezakjes. De e-sigaret is een elektrisch toestel, waarbij je water, smaakstoffen en nicotine inademt door verdamping. Nicotinezakjes kan je vergelijken met snus. Het zijn een soort van theezakjes met een poeder, smaakstoffen en nicotine. Door ze onder je lip te plaatsen komt de de nicotine vrij.”
“Verder bestaan er nicotinevervangers, die nicotine vrijgeven via een spray, kauwgom of pleisters. Dit zijn erkende geneesmiddelen om de rookstop te vergemakkelijken.”
“Roken in België is de laatste 20 jaar sterk verminderd. In 1997 rookte 24 % van de Vlaamse bevolking, nu is dat nog maar 9 %. Ongeveer 5 % van de Vlaamse jongeren rookt en/of dampt (e-sigaret) regelmatig. Amper 3 % van de jongeren doet het dagelijks. Voor nicotinezakjes hebben we nog geen cijfers, maar vermoedelijk ligt het aantal daar nog lager.”
2. Zijn roken, dampen en nicotinezakjes even schadelijk?
“Vaak denken mensen dat roken en dampen even schadelijk zijn, maar dat klopt niet. Binnen de verschillende categorieën van nicotinegebruik is er een duidelijk verschil. De meest schadelijke vorm is roken, door de verbranding van tabak.”
“De e-sigaret is een stuk minder schadelijk, maar is niet zonder risico’s. Zo zijn de effecten op je gezondheid van jaren vapen nog niet helemaal duidelijk. Ook nicotinezakjes zijn minder schadelijk. Zij geven nicotine vrij zonder verbranding of verdamping.”
“Je hoort weleens dat de e-sigaret schadelijker is dan roken, maar dat is niet waar. Elke roker die van een sigaret overschakelt naar een e-sigaret, is al een stuk gezonder. Een e-sigaret geeft nicotine af zonder de schadelijke stoffen van tabak. Stoppen met roken is uiteraard de beste keuze. Maar als het niet lukt, is de e-sigaret een goed alternatief. Ook als je probeert te stoppen en je hervalt, kies dan voor dampen in plaats van roken.”
“Elke roker die van een sigaret overschakelt naar een e-sigaret is al een stuk gezonder.”
“Veel mensen denken dat vapen jongeren aanzet tot roken. Daarvoor is geen sluitend bewijs. Bijna 2/3 van de jongeren die dampen, hebben eerst gerookt.”
3. Wat zijn de gevolgen en risico’s van nicotinegebruik bij jongeren?
“Nicotine is vooral heel verslavend. We kunnen gerust stellen dat het bijna even verslavend is als cocaïne of heroïne. Wie nicotine inneemt, ervaart een roes. Als je langere tijd nicotine gebruikt, vermindert die roes.”
“Nicotine spreekt het beloningssysteem in je hersenen aan, waardoor je er opnieuw naar verlangt. Tegelijk leggen onze hersenen snel een verband tussen nicotine en bepaalde situaties: roken op fuiven of feestjes bijvoorbeeld. Dat maakt de kans op verslaving nog groter.”
“Omdat de hersenen van jongeren zich nog volop ontwikkelen, zijn ze extra gevoelig voor verslaving. Onze hersenen zijn pas volgroeid op de leeftijd van 25 jaar. Uit onderzoek blijkt dat wie jong start met roken, andere verbindingen legt in de hersenen. Hoe langer je rookt, hoe meer je lichaam went aan nicotine. Dat maakt stoppen met roken alleen maar moeilijker. Wie na 25 jaar start, heeft meestal minder moeite met stoppen.”
“Omdat de hersenen van jongeren zich nog volop ontwikkelen, zijn ze extra gevoelig voor verslaving”
“De gevolgen hangen vooral samen met de manier waarop rokers de nicotine gebruiken. Wie sigaretten rookt, heeft meer kans om op latere leeftijd grote gevolgen te ervaren dan wie nicotinezakjes gebruikt of dampt. De bekendste gevolgen van roken zijn longproblemen, hart- en vaatziekten en ook voortplantingsproblemen.”
“Omdat die gevolgen meestal pas later voelbaar zijn, houden jongeren er weinig rekening mee. Ze weten wel dat het ongezond is, maar ze negeren hoe groot de schade kan worden. Tegelijk denken sommige jongeren dat de e-sigaret volledig onschadelijk is, maar dat klopt ook niet helemaal. Daarom is het nodig om hen voldoende in te lichten.”
4. Waarom beginnen jongeren met roken?
“Jongeren experimenteren met roken om verschillende redenen, maar we zien dat vooral de omgeving een grote invloed heeft. Jongeren met rokende ouders hebben 4 keer meer kans om er zelf mee te beginnen. Dat komt omdat je houding ten opzichte van roken dan meestal positiever is dan bij andere jongeren. Als iemand je dan een sigaret aanbiedt, zal je ze makkelijker aannemen.”
“Ook vrienden zijn heel belangrijk. Roken en dampen zijn vaak ook een stukje profileringsdrang en ‘stoer doen’. In het middelbaar zitten grote groepen tieners samen en iedere jongere wil zich onderscheiden. Vooral in de B-stroom zien we jongeren vaker roken en dampen. Als vrienden het doen, is de kans groter dat je het vroeg of laat zelf zal proberen.”
“Tegelijk zijn tieners in volle ontwikkeling. Ze zoeken naar zichzelf en een identiteit, en willen graag ergens bij horen. Ze proberen allerlei dingen uit en tasten grenzen af om te ontdekken wat bij hen past. Dat kan zijn via kledij, kapsel of make-up, maar ook roken hoort er soms bij.”
“Soms lijkt het in de media wel dat alle jongeren vapen. Toch wil ik benadrukken dat we niet moeten panikeren. 23 % van onze jongeren heeft vapen weleens geprobeerd. Dat wil zeggen dat de grote meerderheid het niet doet. En dat is zeker ook het vermelden waard.”
5. Wat kan je doen als je vermoedt dat je kind rookt?
“Panikeer niet. Roken, dampen en nicotinezakjes gebruiken kan een deel zijn van de ontwikkeling van je tiener. Die experimenteert en tast grenzen af.”
“Voer een open gesprek. Om het even welke aanleiding kan goed zijn om een gesprek over roken of dampen te beginnen. Bijvoorbeeld tijdens een serie waarin acteurs nicotine gebruiken. Op zulke momenten kan je voorzichtig polsen naar het nicotinegebruik van je kind, vrienden en klasgenoten. Kies voor een open houding en beschuldig je kind niet.”
“Vermijd conflicten. Reageer niet boos als je kind eerlijk vertelt over nicotinegebruik. Gevoelens van boosheid, angst en teleurstelling zijn normaal, maar een open houding naar je kind is het allerbelangrijkste. Probeer de frequentie van het nicotinegebruik in kaart te brengen. Als je kind of jijzelf defensief of kwaad wordt, kan je het gesprek het best even stoppen. Ga daarna op een rustig moment verder.”
“Stel grenzen en bepaal de huisregels. Als je weet dat je kind rookt, geef dan duidelijk de grenzen aan. Spreek af op welke momenten en in welke situaties je kind nicotine mag gebruiken. Voor brandveiligheid en de gezondheid is binnen roken uiteraard af te raden. Probeer ook roken in het bijzijn van broers, zussen of andere kinderen te vermijden. Breekt je kind een van de regels? Leg dan gepaste sancties op.”
“Ondersteun je kind bij elke poging om te stoppen. Stoppen met roken is een proces van vallen en opstaan. De meeste rokers hebben meerdere pogingen nodig. Hoe minder lang je rookt, hoe makkelijker het is om ermee te stoppen. Als je kind wil stoppen met roken, moedig dan elke poging aan. Zelfs als het even misgaat, is er beterschap in zicht.”