Waarom piekeren we? 5 vragen over piekeren beantwoord

Van een discussie met je partner tot grote politieke vraagstukken: iedereen piekert weleens. Maar waarom doen we dat? En hoe kunnen we piekeren beheersbaar maken? Professor psychologie Filip Raes beantwoordt 5 vragen over piekeren.

1. Wat is piekeren?

“Piekeren is een manier van nadenken over problemen of moeilijke situaties, maar zonder dat die gedachten tot een oplossing leiden. We denken dat erover blijven nadenken zal helpen, maar eigenlijk blijf je in een rondje draaien zonder uitkomst. Op lange termijn leidt piekeren zelfs tot een slechter gevoel.” 

“Piekeren heeft 3 belangrijke kenmerken. Ten eerste gaat het om negatieve gedachten die altijd terugkeren en in je hoofd blijven opkomen. Daarnaast komen piekergedachten voornamelijk op tijdens ongewenste momenten, bijvoorbeeld ’s nachts. Piekeren is dus moeilijk beheersbaar en ook moeilijk te stoppen. Tot slot leiden piekergedachten niet tot oplossingen. Je blijft dezelfde gedachten herhalen, zonder een concrete oplossing te vinden.”  

“Heb je het gevoel dat dezelfde negatieve gedachten telkens terugkomen? Heb je het gevoel dat ze je niet verder helpen? Dan is de kans groot dat je aan het piekeren bent.”

“Vanaf de adolescentie piekeren pubers over zichzelf en hun gevoelens. Dan neemt het piekergedrag sterk toe”

2. Waarom piekeren we?

“Piekeren hoort bij ons leven, bij het ‘mens zijn’. Het is een manier om de realiteit in te schatten en om te gaan met mogelijke gevaren. Door na te denken over onzekere, zorgwekkende of bedreigende situaties probeert ons brein ze beheersbaar te maken.” 

“Hoewel dat een evolutionair voordeel heeft gehad tegenover andere diersoorten, brengt het in onze moderne wereld vooral stress met zich mee.”

Er zijn 3 soorten piekergedrag: 

1. Achteruit piekeren: piekeren over voorbije situaties in een recent of ver verleden.
   “In dat geval denk je na over bepaalde dingen die je had kunnen voorkomen of over hoe bepaalde gebeurtenissen vermeden konden worden. Denk aan: ‘Wat als ik toen anders had gereageerd?’ of ‘Had ik het beter zus of zo gedaan?’.”
2. Vooruit piekeren: piekeren over problemen die zich in de toekomst kunnen voordoen.
   “Dat kan heel breed gaan, van familiale problemen tot grote maatschappelijke conflicten. Voorbeelden van vooruit piekeren zijn: ‘Wat als er een oorlog uitbreekt?’, ‘Wat als mijn kind ziek wordt?’ of ‘Wat als ik mijn job verlies?’.”
3. Hier-en-nu piekeren: piekeren over het heden of de situatie waarin je je bevindt. 
   “Stel dat je een presentatie geeft op je werk en je vraagt je tijdens die presentatie af wat je collega’s ervan vinden. Door die piekergedachten drijven je gedachten je weg van je presentatie.”

3. Waarover piekeren we?

“Het onderwerp van ons piekergedrag hangt vaak samen met onze leeftijd. Onderzoek toont aan dat piekeren bijvoorbeeld al begint vanaf de lagere school. Jonge kinderen piekeren vooral over hun angsten, zoals dieven of monsters onder het bed.”

“Vanaf de adolescentie piekeren pubers over zichzelf en hun gevoelens. Dan neemt het piekergedrag sterk toe, en dat blijft meestal zo tijdens de volwassenheid. Elke volwassene piekert weleens – wie anders beweert, liegt. Hoe vaak je piekert kan natuurlijk sterk verschillen. Volwassenen piekeren voornamelijk over gezondheid, relaties, geld, werk en geliefden.” 

“Naarmate we ouder worden, neemt piekergedrag over het algemeen geleidelijk af. Toch is het geen garantie, sommige mensen blijven doorpiekeren.” 

4. Piekeren veroorzaakt stress. Maar krijgen we stress door te piekeren of piekeren we net omdat we stress hebben? 

“Piekeren en stress gaan hand in hand en ze beïnvloeden elkaar. Door te piekeren ervaar je inderdaad meer stress. En wie stress heeft, piekert ook makkelijker. Mensen die veel piekeren houden stress dan weer makkelijker vast in hun lichaam.”

“We kunnen ons lichaam en onze geest niet los van elkaar bekijken. Langdurig piekeren houdt stress in je lichaam en dat kan leiden tot allerlei klachten.” 

“Mentale problemen, zoals angststoornissen, depressie en burn-out, kunnen voortkomen uit doorgedreven piekergedrag. Ook allerlei lichamelijke pijnen kunnen onrechtstreeks te wijten zijn aan stress en piekeren. Andersom kunnen fysieke problemen ook piekergedrag uitlokken.”

“Door piekergedachten te herkennen als een mentaal alarmbelletje kan je er afstand van nemen en trekken de gedachten je minder in een negatieve spiraal”

5. Hoe kan je piekeren verminderen?

“Piekeren hoeft niet per se negatief te zijn. Maar als je opmerkt dat het je leven beïnvloedt, is het raadzaam om er iets aan te doen. Helemaal stoppen met piekeren is voor niemand mogelijk.” 

“Piekergedachten komen en gaan tijdens goede en lastigere periodes van ons leven. Het beste dat we kunnen doen is piekeren beheersbaar maken voor ons brein en gemoed.” 

“Word en wees je bewust van je piekergedrag om het te verminderen. Piekeren overkomt ons vaak zonder dat we erbij stilstaan. Door piekergedachten te herkennen als een mentaal alarmbelletje kan je er makkelijker afstand van nemen. Op die manier trekken de gedachten je minder snel mee in een negatieve spiraal.”

“Bedenk of je iets aan de situatie kan veranderen. Als dat het geval is, kan actie ondernemen veel van je piekergedrag wegnemen. Pieker je door een conflict? Dan is het uitpraten de beste oplossing.”

“Als je niets aan de situatie kan veranderen, is het goed om je gedachten af te leiden. Durf daarvoor je sociale netwerk aan te spreken. Mensen met een sterk sociaal netwerk hebben minder last van piekeren en stress. Ga iets leuks doen om jezelf op andere gedachten te brengen.” 

“Tot slot is mildheid heel belangrijk. Hoe harder je probeert om te stoppen met piekeren, hoe feller het zal doorgaan. Wees mild voor jezelf en je piekergedachten zonder ertegen te (blijven) vechten. Uiteindelijk toont piekeren aan dat je om dingen geeft, en dat mag je jezelf nooit kwalijk nemen.”