Immuuntherapie is een veelbelovende behandeling, die sommige kankers zelfs kan genezen. Maar de behandeling wordt verder onderzocht, er wordt ook nog geëxperimenteerd en er hangt soms een stevig prijskaartje aan vast. Professor Bart Neyns leidt ons door de wereld van de immuuntherapie.
Bart Neyns, diensthoofd medische oncologie van het UZ Brussel, onderzoekt en begeleidt al 20 jaar immuuntherapie. Hij weet hoe hoopgevend de therapie is, maar kent evenzeer de valkuilen.
Wat is immuuntherapie?
Immuuntherapie moedigt je eigen immuunsysteem aan om kanker aan te vallen. In tegenstelling tot chemo- of radiotherapie maakt de therapie niet rechtstreeks de kankercellen zelf kapot. Ze werkt samen met je eigen afweersysteem om kankercellen op te ruimen.
Je immuunsysteem is je bewaker
“We hebben miljoenen cellen die ons verdedigen tegen vijanden, zoals virussen of bacteriën die van buitenaf aanvallen. Onze immuuncellen sporen op wat vreemd is en maken dat kapot, zodat ons lichaam geen schade oploopt”, legt Neyns uit.
“Kankercellen zijn vijandig, maar komen niet van buitenaf. Ze zijn afkomstig van eigen gezonde cellen, maar hebben afwijkingen opgestapeld in hun genetisch materiaal. Daardoor verschillen ze van normale cellen. Uv-licht kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat cellen veranderen. Het is een mutageen: dat beschadigt cellen en zet ze op weg naar kwaadaardigheid, huidkanker.”
“Gelukkig herkent ons immuunsysteem slechte cellen. Het ruimt ze op, elke dag zelfs, zonder dat je het merkt. Zo schakelt je afweersysteem kankercellen uit vóór ze je ziek te maken.”
“Ons immuunsysteem herkent slechte cellen en ruimt ze op. Elke dag zelfs, zonder dat je het merkt”
Cellen met een valse identiteitskaart
Maar geen enkel lichaam is perfect. “Mocht dit opruimsysteem altijd prima werken, kreeg niemand kanker. Helaas, sommige kwaadaardige cellen ontsnappen aan de immuuncellen”, weet Neyns.
“Hoe? Ze vermommen zich als gezonde cellen. Als de patrouillerende immuuncellen gezonde cellen tegenkomen, weten ze dat die mogen passeren. Gezonde cellen tonen hun ‘identiteitskaart’, het eiwit PDL1, om te bewijzen dat ze betrouwbaar zijn. De kwaadaardige cellen bootsen dat eiwit na. Ze tonen een valse identiteitskaart, het signaal dat ze niet opgeruimd moeten worden.”
De rem eraf
Wat doet immuuntherapie dan precies? “Deze behandeling stopt even het remmechanisme van onze immuuncellen om normale lichaamscellen aan te vallen. Alsof de identiteitscontrole wegvalt. Zo ruimt je immuunsysteem kankercellen (tumor) wél op.”
“Immuuntherapie heeft het beste resultaat bij tumortypes met de meest afwijkende cellen. Dat zijn vaak huidtumoren, zoals melanoom of andere huidkankers.”
“Immuuntherapie heeft het beste resultaat bij tumortypes met de meest afwijkende cellen. Dat zijn vaak huidtumoren”
Immuuntherapie is niet zomaar experimenteren
Is immuuntherapie altijd zonder risico’s? “Nevenwerkingen zijn mogelijk, zoals bij elk geneesmiddel. Door het remsysteem op te heffen, kan het zijn dat immuuncellen al eens een foutje maken en gezonde cellen en organen beschadigen. Ontstekingsreacties zijn een typische bijwerking.” Maar het veroorzaakt niet de klassieke bijwerkingen van chemo, zoals misselijkheid, moe zijn of haaruitval.
Een groter risico loop je volgens Neyns als je een experimentele vorm van immuuntherapie laat uitvoeren. “Immuuntherapie moet áltijd in handen zijn van gespecialiseerde dokters. In een instelling die onvoldoende onderzochte experimentele methodes gebruikt, breng je jezelf in gevaar. De kans op (soms dodelijke) bijwerkingen is groot.”
Het verschil tussen immuuntherapie en chemotherapie
Waarom werkt immuuntherapie beter dan middelen zoals chemo en radiostraling? “Met chemotherapie ‘vergiftig’ je je lichaam. Het is een geneesmiddel dat cellen beschadigt. Cellen die snel delen, zoals kankercellen, zijn erg gevoelig voor die vergiftiging. Maar je valt tegelijk goede cellen voor. En chemo geneest je niet helemaal, op enkele uitzonderingen na”, vertelt Neyns.
“Immuuntherapie ruimt énkel kwaadaardige cellen op. Als we enkel de immuuncellen zouden kunnen aanwakkeren die de kanker aanvallen, zou je eigenlijk zelfs kunnen genezen zonder nevenwerkingen.”
De werkende combinatie
Er is nog een 2de groot voordeel. “Immuuncellen verdwijnen niet uit je lichaam: ze blijven patrouilleren. Met succesvolle chemo haal je heel veel cellen weg. Maar je verwijdert ze zelden of nooit allemaal. Immuuntherapie vermindert het aantal zieke cellen voldoende en daarna houdt het lichaam het zélf onder controle. Veel minder kans op herval dus.”
“Voorlopig is immuuntherapie beperkt tot enkele vormen van kanker. Bij tumorcellen die erg weinig verschillen van onze normale cellen, maakt de therapie minder kans. Maar in sommige gevallen combineren we immuuntherapie met chemo- of radiotherapie. Bij long- en nierkanker bijvoorbeeld. Daardoor zullen we de behandeling in de toekomst kunnen uitbreiden”, weet Neyns.
“In sommige gevallen combineren we immuuntherapie met chemo- of radiotherapie, waardoor we de behandeling in de toekomst zullen kunnen uitbreiden”
En er is ook synthetische immuuntherapie. “CAR-T-celtherapie is vandaag het succesvolst. We halen immuuncellen uit het lichaam en wapenen ze op een kunstmatige manier. Nadien geven we de sterkere cellen terug aan het lichaam.”
Hoe krijg je immuuntherapie toegediend?
Bij immuuntherapie met immuun-checkpointremmers, die het remsysteem platleggen, krijg je antilichamen (gemaakt in de farmaceutische industrie) in vloeistofvorm via een infuus in het ziekenhuis. Het duurt een halfuurtje.
CAR-T-celtherapie is complexer en vertrekt van lichaamseigen cellen. Dokters halen een groot aantal witte bloedcellen uit je lichaam. Ze worden levend naar een labo gebracht. Daar worden ze gewapend met een virus. Vervolgens drukt 1 kuur chemo je eigen immuuncellen even weg. Daarna krijg je miljarden sterkgemaakte immuuncellen terug in je bloed.”
Immuuntherapie gepland? Neem vooraf contact op met je ziekenfonds
Voor je een behandeling met immuuntherapie start, neem je het best contact op met de adviserend-arts van je ziekenfonds. Bij een aantal tumoren krijg je in België de medicatie terugbetaald van je ziekenfonds. Al zijn er erg zeldzame kankers en specifieke medicatie waarvoor nog geen terugbetaling is.
Bij een niet-experimentele behandeling waarvoor geen terugbetaald alternatief is, kan je soms een beroep doen op het Bijzonder Solidariteitsfonds. Via je ziekenfonds dien je een dossier in. Neem je deel aan een erkende studie, dan zijn de medicatiekosten voor de studie. Gewone ziekenhuiskosten betaalt je ziekenfonds terug.
Op eigen initiatief naar het buitenland gaan voor immuuntherapie raden we af. Verwijst een Belgische specialist je door, dan is het een ander verhaal. Neem altijd vooraf contact op met je ziekenfonds, zo vermijd je financiële verrassingen achteraf.
Voor een opname in het ziekenhuis in het buitenland, heb je vaak vooraf toestemming nodig van de adviserend-arts voor de tussenkomst in de kosten. Let op met buitenlandse tarieven, die vaak hoger liggen dan de Belgische. Je ziektekosten kunnen hoog oplopen, zelfs na tussenkomst van je ziekenfonds. Vraag altijd vooraf een schatting van de kosten aan het ziekenhuis in het buitenland.