Kinderpsycholoog, gedragstherapeut, seksuoloog … beroepen binnen de psychologie die vertrouwd in de oren klinken. Maar heb je ook al gehoord van een ouderenpsycholoog? Luc Van De Ven legt zich toe op de begeleiding van ouderen met psychische problemen. Want ja, dat is ook nodig.
“Ik begon als ouderenpsycholoog in de jaren 70. Toen kon je het aantal klinische psychologen die zich uitsluitend bezighouden met senioren in Vlaanderen op 2 handen tellen”, herinnert Van de Ven zich. “Bovendien deden ze dat meestal via een psychiatrisch ziekenhuis. Psychologische begeleiding van ouderen door een persoonlijke therapeut buiten het ziekenhuis is nog recenter.
Hoe komt het dat ouderen steeds vaker in therapie gaan?
“Eigenlijk zagen we de voorbije jaren 2 dingen veranderen. Om te beginnen hebben senioren zelf een klik gemaakt. Praten wordt meer geaccepteerd en psychotherapie is meer ingeburgerd. We houden niet meer zo hard vast aan het idee ‘spreken is zilver, zwijgen is goud’. Het is oké om de vuile was buiten te hangen. Bij heel wat senioren ligt de drempel om een afspraak te maken minder hoog.”
“Daarnaast nemen ook verwijzers, en dan vooral de huisartsen, een andere houding aan. Jonge huisartsen hebben tijdens hun opleiding al veel meer meegekregen over psychotherapie als mogelijke behandeling van problemen bij ouderen. Terwijl ze vroeger misschien enkel of sneller medicatie voorschreven.”
Worstelen ouderen dan met zulke specifieke problemen?
“Het leven kan soms tegenzitten. Dat geldt natuurlijk voor iedereen, op elke leeftijd. Maar het centrale thema – en dat is niet om pessimistisch te klinken – van de 2de levenshelft, is verlies. Bij senioren speelt vaker het probleem van bemoeilijkte rouw.”
“Ouderen kunnen ook moeilijker om met lichamelijke beperkingen. Daarmee zeg ik niet dat een lichamelijke beperking makkelijker is als je jong bent, maar er worden gewoon meer senioren mee geconfronteerd. En een 3de leeftijdsgebonden probleem is dat van het geheugen. Heel wat ouderen zijn bezorgd, vragen om meer onderzoek of zoeken een manier om (beperkt) cognitief verlies een plaats te geven.”
“Een ander fenomeen is de toename van het aantal oudere koppels die in therapie gaan. Het draait niet meer, ze werken elkaar op de zenuwen. Een belangrijke subgroep zijn de recent gepensioneerden. Het pensioen wordt snel geïdealiseerd, maar voor sommige koppels is het geen cadeau. De meesten komen wel op hun pootjes terecht, maar het 1ste half jaar is het soms zoeken.”
“Een 2de subgroep zijn de koppels waarbij 1 van de partners zwaar hulpbehoevend is. En dus niet zonder de andere kan. De belasting van de gezonde partner wordt onderschat, we mogen daar niet te licht overgaan.”
Zie je als ouderenpsycholoog mensen die last hebben met ‘body positivity’ en hun veranderende lichaam moeilijk accepteren?
“Dat valt best mee. Het zijn vooral mensen van middelbare leeftijd, en dan vooral vrouwen, die daar moeite mee hebben. Senioren hebben dat al verwerkt, ze gaan er niet onder gebukt. Een ‘voortplantingslijf’ beschouwen we als het ideaal. En daar gaan we nu eenmaal steeds verder van weg naarmate we ouder worden.”
“Waar ouderen wél veel last mee hebben, zijn de functionele beperkingen die plots opduiken. Niet meer of beperkt mobiel zijn, moeten terugvallen op iemands hulp, een sociaal leven dat ingeperkt wordt … daar liggen ze wakker van.”
En die beperkingen hebben ook een invloed op het zelfbeeld.
Zeker. Mensen kunnen letterlijk niet meer op eigen benen staan. Of neem het voorbeeld van een man met een milde geheugenbeperking. Hij kan nog heel veel zelf doen, maar bij het autorijden begint hij fouten te maken. Zijn vrouw moet het stuur overnemen, terwijl hij al 50 jaar ‘de chauffeur’ is. Het klinkt als een liefdevolle daad of een detail, maar onderschat niet hoe hard die man gekrenkt is.”
Wat helpt ouderen om om te gaan met die belemmeringen?
“Een vertrouwenspersoon in je leven hebben, is voor een oudere heel belangrijk. Iemand met wie je alles kan bespreken. Vooral de dingen waarover je je schaamt. Iemand die je als mens nooit verwerpt, maar je wel tegenspreekt. Iemand die opmerkt dat je overdrijft. Of die je zegt dat je met dat ene probleem maar beter naar de dokter gaat.
“Zo’n persoon is een erg belangrijke factor in het welbevinden en de algemene gezondheid van oudere personen. Dat hoeft trouwens niet per se de partner te zijn. Voor sommigen is dat zo, maar dat mag niet de norm zijn. Je moet aanvoelen wie die vertrouwenspersoon voor jou is.”
Welke impact heeft eenzaamheid op ouderen? Is die in uitzonderlijke situaties, zoals de coronacrisis, nog groter?
“Voor iedereen is contact of een gesprek met mensen die dicht bij je staan belangrijk, ook voor senioren. Ja, er zijn moderne technieken, zoals Skype of WhatsApp, maar een echte knuffel met je kleinkind kunnen die niet vervangen.”
“Anderzijds beseffen senioren die mentaal nog helemaal oké zijn goed wat er gebeurt. Bejaarden hebben zelfs een oorlog meegemaakt. En even geen contact met de familie was toen niet zo raar. Erger wordt het voor de mensen die lijden aan dementie …”
Omdat het gebrek aan contact het proces versnelt?
“Dat is moeilijk met 100 % zekerheid te zeggen. Het is in elk geval nodig dat mensen met dementie uitdaging blijven krijgen, zowel mentaal als fysiek. Op dat vlak zal de coronacrisis zich duidelijk laten voelen.”
“Daarnaast moeten we wijzen op het feit dat personen met dementie moeilijker dan anderen kunnen begrijpen wat er gebeurt: ze missen de naasten, maar kunnen dit zeer moeilijk in een juist perspectief zien. Dat maakt sommigen zonder twijfel onrustig of droevig. Ten slotte mogen we ook niet vergeten wat zo’n gebrek aan lijfelijk contact betekent voor de gezonde partner, het kind of kleinkind.”
Hoe kunnen we vereenzaming bij ouderen wat tegengaan?
“De dam tegen eenzaamheid zijn de mensen die dicht bij je staan, de vertrouwenspersonen. Maar dat wil niet zeggen dat we als maatschappij niets moeten doen. Een sociaal werker kan altijd een ‘alibi’ vinden om bijvoorbeeld langs te gaan bij recente weduwes/weduwnaars of bij de partner van een persoon met dementie. Niet om te betuttelen, maar om te kijken of je iets kan betekenen. Dat klinkt niet spectaculair, maar het is belangrijker dan je denkt.”