In de eerste levensjaren leert je kind dat hij of zij een eigen identiteit heeft en wordt je zoon of dochter bewust van je eigen geest en lichaam. Dit zelfbewustzijn blijft zich ontwikkelen in de eerste 4 levensjaren. Maar hoe kan je testen hoe ver je kind staat? Met een spiegel!
Een zelfbewustzijn ontwikkelen
Als volwassene voelt het misschien vreemd aan om te bedenken dat je je ooit niet bewust was van je eigen bestaan. Toch is het zo: we worden niet geboren met een ik-gevoel. In je eerste levensjaren vorm je gaandeweg een beeld van jezelf. Dat besef van het eigen ‘persoon zijn’, de beleving van je eigen identiteit en van wat er in je eigen geest en lichaam omgaat, noemen we ‘zelfbewustzijn’.
Maar hoe kan je testen hoe ver je kind al staat in de ontwikkeling van zijn of haar zelfbewustzijn? Daarvoor wordt in de ontwikkelingspsychologie gebruik gemaakt van spiegeltesten. Dat kan je thuis ook zelf uitproberen, en afhankelijk van de leeftijd en de fase van zelfbewustzijn waarin je kind zich bevindt, zal het anders reageren op wat het in de spiegel ziet.
Ontwikkeling van zelfbewustzijn: 4 maanden tot 30 maanden
Het begint bij baby’s allemaal met het bewustzijn van hun eigen lichaam. Dat krijgen ze pas op ongeveer 4 maanden. Dat eerste begin van zelfbesef, lichamelijke gewaarwording, gaat hand in hand met het brein dat zich ontwikkelt, zodat een baby bepaalde verbanden tussen gebeurtenissen kan begrijpen. Zo lijken ze veel plezier te beleven aan het kijken in de spiegel. Maar ze zouden zich op dezelfde manier gedragen als ze voor een ander kindje zouden zitten. Als de ouders daarentegen achter het kindje gaan staan voor de spiegel, zal het hen misschien wel al herkennen.
Rond 7 of 8 maanden vergroot de belangstelling voor spiegels. Op die leeftijd verkent een kind zijn of haar lichaam al een tijdje met de handen of de mond, en kan het ook al bekende gezichten onderscheiden van gezichten die het niet kent. Baby’s leren veel door na te doen, bijvoorbeeld door de gelaatsuitdrukkingen van hun ouders te imiteren. Ze beginnen ook te praten en gezichten te trekken naar hun eigen spiegelbeeld. Ze worden zich stapje voor stapje bewust van hun eigen ik.
Tussen de 12 en 18 maanden ontdekken kindjes tot hun grootste verbazing dat de bewegingen die ze in de spiegel maken, hun eigen bewegingen volgen. Ze zoeken contact met het beeld in de spiegel zonder echt te weten dat het om hun eigen spiegelbeeld gaat. Rond de leeftijd van 1,5 jaar stellen kinderen ook vast dat het beeld in de spiegel het speelgoed niet aanneemt dat ze aanreiken. Dit kan frustratie veroorzaken, waardoor het de spiegel gaat vermijden of ervan wegkijkt.
In die periode komen kinderen tegelijk stilaan tot het besef dat ze een persoontje op zichzelf zijn. Na ongeveer 2 jaar komen ze dan ook in de spiegelfase: ze begrijpen het verschil tussen zichzelf en anderen in de spiegel, en ze beginnen te beseffen dat ze zichzelf in de spiegel zien. Dat duidt op het eerste bewustzijn van de eigen ik.
Test het zelf!
Je kan testen hoe ver je kind staat in de ontwikkeling van zijn of haar zelfbewustzijn. Zet je kind voor een spiegel, en ga er na een tijdje stilletjes achter staan. Als het jou ziet in de spiegel en zich vervolgens naar je omdraait, heeft je kindje begrepen dat het beeld in de spiegel jouw beeld is dat weerspiegeld wordt. Anders zou het gewoon voor zich uit blijven kijken, naar jouw beeld in de spiegel.
Ook dit kan je eens proberen: maak een klein vlekje op het voorhoofd of de neus van je kind (bv. met een gekleurde sticker) zonder dat het dat merkt, en zet het dan voor de spiegel. Als je kind zijn of haar hand naar de spiegel brengt om het vlekje aan te raken, is het zich nog niet bewust van het eigen spiegelbeeld. In dat geval beschouwt je kindje het beeld in de spiegel als een ander kind. Maar als je kind zijn of haar voorhoofd of neus aanraakt, weet het dat het zichzelf weerspiegeld ziet. Dan is er in elk geval al enig zelfbesef.
Deze testjes zijn geen perfecte weerspiegeling van de ontwikkeling van je kind. Soms herkennen kinderen zichzelf in de spiegels, soms weer niet. De ontwikkeling van elk kind is ook anders: sommigen ontwikkeling snel een zelfbewustzijn, bij andere kindjes duurt dit wat langer. Dat is perfect normaal!