Werken wanneer iedereen slaapt en slapen wanneer anderen werken. Het voelt niet natuurlijk aan, maar kan nachtwerk eigenlijk kwaad? Professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis (KULeuven) neemt 7 stellingen over nachtwerk en de impact op onze gezondheid onder de loep.
Stelling 1: “Je lichaam en geest wennen na een tijd aan nachtwerk”
NIET WAAR
“Als je enkel nachtwerk doet, merk je inderdaad na een tijd een beperkte vorm van gewenning. Beperkt, want we zijn van nature ‘geprogrammeerd’ als dagdieren. Ons lichaam volgt een bepaald ritme dat samenhangt met het licht. Rond zonsopgang komen biologische en hormonale processen op gang die ons actief en alert maken. Zodra het donker wordt, gebeurt het omgekeerde.”
“Je kan een klein beetje gewend raken aan de routine van nachtwerk, maar nooit helemaal, omdat je lichaam zich blijft verzetten. Hoe ouder je wordt, hoe meer weerstand je lichaam zal vertonen. Zeker als je in shiften werkt, is de gewenning op langere termijn heel beperkt. Zodra je lichaam de kans ziet, zal het opnieuw in dagritme willen gaan.”
Stelling 2: “‘s Nachts kan je even productief zijn als overdag”
WAAR
“‘s Nachts zijn we minder alert dan overdag, want onze hersenen maken bij nachtwerk nog altijd slaaphormoon aan. Zijn we dan minder productief? Neen, niet per se. Dat komt omdat er ‘s nachts op het werk meestal minder activiteit is. Er lopen minder mensen rond, er zijn minder telefoontjes, het is vaak minder hectisch en er is minder afleiding. Om dezelfde reden zijn er in verhouding ’s nachts ook niet meer arbeidsongevallen dan overdag.”
Stelling 3: “Mensen die nachtwerk doen leven minder lang”
EERDER WAAR
“Verschillende studies bevestigen dat je minder lang leeft, als je nachtwerk doet. Maar er zijn ook studies die geen verschil aantonen. Het hangt af van de definitie van nachtwerk die je gebruikt. Werken in shiften is bijvoorbeeld iets anders dan zuiver nachtwerk.”
“Bovendien werken niet alle nachtwerkers hun hele leven louter ‘s nachts, waardoor het antwoord niet zwart-wit is. Werk je 35 jaar lang elke nacht? Dan loop je bijvoorbeeld een verhoogd risico om sneller te overlijden aan een hart- of vaatziekte. Heb je tijdens je carrière 5 jaar in shiften gewerkt, dan zal de impact eerder verwaarloosbaar zijn.”
Stelling 4: “In shiften werken is beter dan zuiver nachtwerk”
WAAR
“Of je nu enkel nachtwerk doet of in shiften werkt, zodra je een vrije dag hebt, zal je lichaam weer in dagritme gaan. Daarom raden we aan om het aantal opeenvolgende dagen nachtwerk te beperken tot 3 tot 4. Waarom? Vermoeidheid stapelt zich steeds verder op.”
“Wie nachtwerk doet, slaapt sowieso minder goed en slaapt gemiddeld 1,5 tot 2 uur minder. Tel maar op: na 4 nachten heb je een volledige nacht minder geslapen. Daar recupereer je moeilijk van."
We zien dat mensen die langer dan 4 nachten na elkaar werken, al snel 1 tot 2 dagen nodig hebben om zich weer aan te passen aan het dagritme.
“Een systeem van shiften heeft dus de voorkeur, omdat je lichaam meer tijd krijgt om te herstellen en omdat het minder onnatuurlijk is. Als ik zelf zou moeten kiezen? Dan zou ik voor snel roterende shiften gaan. 3 of 4 dagen een vroege dienst, gevolgd door 3 of 4 dagen een late shift en dan 3 of 4 dagen nachtdienst. Uiteraard met de nodige vrije tijd tussenin.”
Stelling 5: “Nachtwerk kan kanker veroorzaken”
TWIJFELGEVAL
“Bij verpleegkundigen en stewardessen komt meer borstkanker voor. Dit zijn typische beroepen met nachtwerk. Ook bij dieren die ‘s nachts actief worden gehouden, blijken er meer kankergevallen zijn.”
“De verklaring is vooral hormonaal. Het slaaphormoon melatonine doet ons lichaam niet alleen in slaap vallen, het onderdrukt ook de celgroei en celdeling. Anders gezegd: het onderdrukt het ontstaan van kankers. Bij mensen die nachtwerk doen, is de productie van melatonine verstoord. Daaruit zou je kunnen afleiden dat er mogelijk een verhoogd kankerrisico is.”
“De Wereldgezondheidsorganisatie hanteert een lijst met stoffen die kanker kunnen veroorzaken. Die lijst is opgedeeld in klassen, afhankelijk van de waarschijnlijkheid dat ze kanker veroorzaken. In de hoogste klasse (= bewezen kankerverwekkend) vind je bijvoorbeeld asbest, bepaalde pesticiden en röntgenstralen. Nachtwerk staat in de volgende klasse (= niet bewezen, maar wel waarschijnlijk kankerverwekkend).”
“Kortom, er zijn wel indicaties, maar hoeveel nachtwerk precies bijdraagt tot het verhogen van het kankerrisico is nog onduidelijk. Ook hier is er wellicht een groot verschil tussen mensen die zuiver nachtwerk doen en mensen die in shiften werken. Momenteel lopen er grootschalige studies naar het verband. Wordt dus vervolgd.”
Stelling 6: “Door nachtwerk is de kans groter op mentale klachten”
WAAR
“We hebben licht nodig om ons gelukkig te voelen. Bovendien speelt de vermoeidheid nachtwerkers parten, omdat de slaapkwaliteit is aangetast en het lichaam constant moet corrigeren. Die factoren hebben natuurlijk een impact op het gemoed. Op lange termijn kan dat chronisch worden, zodat er bijvoorbeeld depressie kan ontstaan.”
Stelling 7: “Nachtwerk maakt je asociaal”
NIET WAAR
“Als je nachtwerk doet, dan ziet je sociale agenda er een stuk anders uit. Maar het is niet zo dat je door nachtwerk verandert van een extrovert in een introvert, of van een sociaal dier in een kluizenaar. Mensen die bewust kiezen voor nachtwerk zijn dikwijls van nature iets introverter of vinden het fijner om niet te veel gestoord te worden als ze werken. Maar asociaal word je er dus niet van.”