De gevolgen van de klimaatverandering zie je overal ter wereld: van extreme weersomstandigheden tot veranderingen in ecosystemen. Maar de klimaatcrisis heeft ook grote gezondheidsgevolgen. Vooral de impact op meisjes en vrouwen, en hun vruchtbaarheid en voortplanting wordt vaak vergeten.
De klimaatverandering beheerst intussen ons leven. We kunnen ze niet wegdenken of ontkennen dat ze onze toekomst enorm zal bepalen. En dat geeft … stress.
Hittestress beïnvloedt menstruatie
Die (hitte)stress heeft gevolgen voor de gezondheid, meer specifiek voor die van vrouwen. Want ze kan zowel de menstruatiecyclus als de vruchtbaarheid beïnvloeden, weet Bart Demyttenaere, gynaecoloog en directeur beleid bij Solidaris.
“Klimaatverandering geeft stress, soms rechtstreeks en vaak onrechtstreeks. Denk maar aan overstromingen, periodes van hitte … allemaal erg stresserend. En mensen die onder hoge stress staan, hebben vaker een verstoorde cyclus of zelfs geen cyclus meer”, zegt hij in een gesprek met solidariteitsorganisatie FOS.
“Mensen die onder hoge stress staan, hebben vaak een verstoorde menstruatiecyclus of zelfs geen cyclus meer”
Hittestress en fertiliteit in België
Er komt intussen meer aandacht voor de verborgen effecten van stress door extreme hitte (en stress in het algemeen). Toch is in België de discussie over de invloed van klimaatverandering op de reproductieve gezondheid vrij recent. Reproductieve gezondheid slaat op alles wat te maken heeft met zwangerschap, bevallen, het krijgen van kinderen en de toegang tot gezondheidszorg daarrond.
In ons land is de impact van hittestress op zwangerschap en vruchtbaarheid minder groot of duidelijk, maar zeker niet minder belangrijk. Extreme hittegolven zijn hier niet zo aanwezig als in Zuidelijk Afrika, maar ook hier nemen ze toe en worden ze intenser.
Onderzoek toont aan dat stress door extreme hitte de vruchtbaarheid kan beïnvloeden. Daarnaast ligt de gemiddelde leeftijd waarop we een eerste kind krijgen boven de 30 jaar. Samen met de effecten van klimaatverandering kan dat leiden tot vruchtbaarheidsproblemen en een stijging in het aantal fertiliteitsbehandelingen.
Gezondere omgeving = gezondere mama’s en baby’s
Wat de impact van klimaatverandering indirect nog versterkt? De toename van luchtvervuiling en infecties – die ook een invloed hebben op zwangerschappen en de toegang tot zorg.
Zo werden er minder premature baby’s geboren in 2020 tijdens de lockdown door de coronacrisis. Zwangere vrouwen kwamen toen minder in contact kwamen met luchtvervuiling, er waren minder infecties door de sluiting van de crèches, en over het algemeen voelden ze minder stress.
Het is dus belangrijk om omgevingsfactoren aan te pakken. Een gezondere omgeving, zonder vervuiling of extreme hitte kan een groot verschil maken voor de gezondheid van mama’s en baby’s.
Kwetsbaar voor seksueel geweld
In Zuidelijk Afrika, bijvoorbeeld in Mozambique en Zimbabwe, is de situatie duidelijker zichtbaar. In Mozambique verwoesten cyclonen, droogte en overstromingen heel wat infrastructuur en verstoren ze de voedselbevoorrading.
Natuurrampen treffen het land alsmaar vaker en brengen niet alleen de fysieke gezondheid van de bevolking, maar ook hun rechten in gevaar. De toegang tot anticonceptie, zwangerschapszorg en behandelingen voor seksueel overdraagbare aandoeningen is al beperkt en de vernietiging van gezondheidsinfrastructuur maakt de situatie nog erger.
Voor vrouwen in de landelijke gebieden, waar de gezondheidszorg en andere basisvoorzieningen vaak ontoegankelijk zijn, is de last het zwaarst. Klimaatrampen, zoals overstromingen, zorgen er ook voor dat mensen vluchten of naar een ander gebied trekken, waardoor vluchtelingenkampen overvol zitten. Vrouwen zijn op zulke plekken extra kwetsbaar voor seksueel geweld, wat hun seksuele en reproductieve gezondheid verder bedreigt.
Verminderde vruchtbaarheid
In Zimbabwe, waar hittestress een steeds zichtbaarder probleem wordt, ervaart de landbouwbevolking onregelmatige menstruatiecycli. Ook het gebruik van chemicaliën in de landbouw vermindert de vruchtbaarheid van zowel mannen als vrouwen.
Klimaatverandering heeft er niet alleen een invloed op de gezondheid van mensen, maar ook op de toegang tot zorg. Vooral in de landelijke gebieden, die het vaakst getroffen worden door droogte, overstromingen en andere extreme weersomstandigheden, is de impact groot.
“Er werden minder premature baby’s geboren tijdens de lockdown door de coronacrisis. Onder andere omdat zwangere vrouwen minder in contact kwamen met luchtvervuiling”
Geen proper drinkwater
Shelter Zhuwaki (41) is een landarbeider bij Luxa Flor Roses in Zimbabwe. “Tijdens hittegolven kan de temperatuur buiten oplopen tot boven 40°C. Ik breng veel tijd door in een serre, waar de hitte nog veel intenser wordt”, vertelt hij.
“Ondanks de wetgeving rond veiligheid en gezondheid op het werk blijft de toegang tot proper drinkwater op of rond werkplekken een grote uitdaging. We hebben vaak last van ernstige uitdroging, duizeligheid en soms hitte-uitslag.”
“We werken met besproeide planten. Doordat we veel zweten, staan onze huidporiën open en komen we in contact met resten van bestrijdingsmiddelen. Daardoor jeukt de hitte-uitslag hevig.”
Beleid moet dringend veranderen
Er is dringend nood aan een beleid dat de gevolgen van klimaatverandering op reproductieve gezondheid aanpakt en tegelijkertijd de gelijke toegang tot zorg bevordert.
Wereldwijd moeten we investeren in een gezondheidszorg die is afgestemd op de klimaatsverandering. Niet alleen de fysieke infrastructuur moet worden versterkt, maar ook de bescherming tegen gendergeweld en seksuele intimidatie in vluchtelingenkampen en andere kwetsbare gebieden moet centraal staan.
Belang van internationale solidariteit
Hoe los je zo’n probleem op? Alleszins met een aanpak die de rechten van vrouwen, meisjes en kwetsbare groepen voorop zet. We willen een toekomst creëren waarin iedereen gelijke toegang heeft tot zorg, ongeacht de situatie waarin ze zich bevinden. Dus moeten we een klimaatgerichte benadering combineren met een focus op mensenrechten.
Dat vraagt om internationale solidariteit, waarbij landen elkaar ondersteunen in de strijd tegen de gemeenschappelijke uitdagingen van de klimaatcrisis en de toegang tot reproductieve gezondheidszorg.
Samen met internationale partners strijdt FOS voor duurzame oplossingen waarbij niemand uitgesloten wordt. Dat is ook de aanpak die Solidaris vooropstelt. “ Waar ik kan, probeer ik te strijden tegen ongelijkheid. En dat doen we bij Solidaris ook. We geven niet op”, stelt Bart Demyttenaere.
“Ongelijkheid heeft een directe impact op gezondheid. Mensen met een lager inkomen hebben vaak een slechtere gezondheid dan mensen met een hoger inkomen. Dat is iets waartegen we moeten vechten.”
“Hetzelfde geldt voor het klimaat. We horen vaak ‘begin bij jezelf’, maar dat is niet altijd makkelijk. Onze omgeving, het milieu en het klimaat hebben ook een enorme invloed op onze gezondheid. En die invloed is belangrijk, vooral als het gaat om zwanger worden, zwangerschap en bevallen. De verbinding tussen al die factoren is overduidelijk en vraagt om een aanpak die verder gaat dan enkel het individu.”