Iedereen die ooit iets of iemand heeft verloren, weet het: rouwen is een bijzonder pijnlijk proces. Maar hoeveel verdriet er ook bij komt kijken, toch is het absoluut noodzakelijk om die gevoelens een plaats te geven. “Doe je dat niet, dan blokkeer je je leven. Je kan zelfs je gezondheid in gevaar brengen”, zegt klinisch psycholoog en rouwspecialist professor Manu Keirse.
Rouwen doe je niet alleen bij een sterfgeval
“Rouwen is het emotionele gedrag van mensen die proberen om een ernstig verlies te overleven. En dat is niet alleen bij het sterven van een dierbare. Er zijn meer verliessituaties dan dat.”
“Denk aan het verlies van gezondheid, werk of een relatie. Maar ook aan pesterijen, waardoor je je gevoel van zelfwaarde kwijtraakt. Hier hebben we het vooral over een overlijden, maar in al die gevallen maken mensen een rouwproces door. Die rouw uit zich niet alleen in emoties, maar ook in gedrag. Je kan je bijvoorbeeld niet concentreren of je hebt het gevoel dat je niet meer vooruit geraakt.”
Verloopt een rouwproces in verschillende fases?
“Nee. Dat wordt vaak zo beschreven, maar ik heb daar al lang afstand van genomen. Een fase is iets met een duidelijk begin en een duidelijk einde. Ik zie rouw liever als emotionele arbeid. En die arbeid kan je opdelen in taken.”
Welke taken zijn dat?
“De 1ste taak is de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien. Eens die realiteit doordringt, sta je voor de 2de taak: de pijn van het verlies ervaren. Je kan verlies niet overleven zonder pijn te voelen. De 3de taak is je aanpassen aan de wereld met het verlies. Als 4de en laatste taak moet je weer leren genieten van het leven en de herinneringen bewaren. Er zit een zekere chronologie in, net zoals bij fases. Maar het verschil is dat taken geen begin- en eindpunt hebben. Ze lopen voortdurend door elkaar.”
Bestaan er gradaties in rouw?
“Ja. Dat heeft te maken met de intensiteit van de relatie die je had met de overledene. Maar ook met het moment dat het gebeurt, met de leegte die achterblijft, en met de wijze waarop iemand is gestorven. Het is bijvoorbeeld anders als je een overlijden hebt zien aankomen en afscheid kon nemen dan wanneer het plots gebeurt.”
De maatschappij verwacht dat we na een tijd over onze rouw heen zijn en ons verdriet niet meer tonen. Hoe komt dat?
“We leren niet meer om daarmee om te gaan. 2 generaties geleden speelden kinderen in de woonkamer waar hun grootouder lag te sterven. Ze groeiden ermee op. Mensen werkten vroeger ook veel meer in familieverband. Daardoor hield men bij een overlijden spontaan rekening met dat verdriet. Je werk werd aangepast. Maar vandaag staan werkgevers daar niet meer bij stil, omdat ze de familie van hun medewerkers niet kennen. Ze voelen zich minder betrokken.”
Het rouwverlof bij het overlijden van een partner of kind is onlangs wel uitgebreid van 3 naar 10 dagen. Is dat voldoende?
“Het zal altijd te weinig zijn. Maar het gaat niet om het aantal dagen. Het gaat erom werkgevers bewust te maken van het verdriet van medewerkers. Als een werkgever niet kan omgaan met dat verdriet, komt de rouwende werknemer heel vaak in ziekteverlof terecht.”
Wat is een goede manier voor een werkgever om met dat verdriet om te gaan?
“Een voorbeeld: een meisje verongelukt op de dag van haar 1ste communie. Voor haar ouders stort de wereld in. Ze blijven allebei 4 weken thuis en gaan dan weer werken. De vader werkt in een metaalfabriek, de moeder in een ziekenhuis.”
“Als de man op zijn werk komt, wordt hij opgewacht door 2 collega’s. Zij brengen hem naar het bureau van de directeur. De directeur laat de man zijn verhaal vertellen en zegt: ‘Als je straks het tempo van het werk niet aankan, rust even. Vraag of een collega je gezelschap houdt. Niemand zal jullie daar op aanspreken. Iedereen hier weet dat jij naast je werk in de fabriek nog bezig bent met rouwen. Neem daar je tijd voor’.”
“Ook de moeder wordt op haar 1ste dag opgewacht door haar chef: ‘Hoe gaat het ermee? Er weer een beetje over? Het is toch al een hele tijd geleden. Hoe harder je hier moet werken, hoe sneller je zal vergeten’.”
“De vader is geleidelijk aan weer in z’n job gegroeid. De moeder is ‘s avonds als een wrak thuisgekomen en ze is nooit meer naar die job teruggekeerd. Beide chefs hadden dezelfde goede intenties. De ene wist alleen meer over hoe je met verlies moet omgaan dan de andere. ”
Hoe kan je als buitenstaander mensen helpen die rouwen?
“In mijn boek ‘Helpen bij verlies en verdriet’ geef ik veel tips, maar de voornaamste is: ga naar mensen toe en luister. Mensen voelen zich vaak ongemakkelijk of ze weten niet wat te zeggen tegen een rouwende. Maar het punt is dat je helemaal niks hoeft te zeggen. Je moet, alleen luisteren. Begin een gesprek ook niet met de vraag: ‘Hoe is het?’ Want hoe kan je daarop antwoorden als je vol verdriet zit? Beter is: ‘Vertel eens hoe je de voorbije uren en dagen bent doorgekomen’.”
Hoe zwaar rouwen ook is, het is noodzakelijk. Wat als je het wegduwt?
“Dat kan slecht voor je gezondheid zijn. Rouw heeft te maken met liefde. Als iets waarvan je houdt wegvalt, voel je diep verdriet. Houd je dat verdriet tegen, dan blokkeer je je leven. Je kan je gezondheid in gevaar brengen.”
“Rouwen heeft altijd fysieke gevolgen. Het beïnvloedt je slaap. Maar ook je eetlust. Je bent vatbaarder voor infecties. De pijn van het verdriet gaat letterlijk door merg en been. Je kan zelfs doodgaan van verdriet. Bij oudere mensen, die heel hun leven samen waren, zie je weleens dat de ene de andere snel volgt in de dood.”
Als rouwen fysieke gevolgen heeft, kunnen we het dan oplossen met een pilletje?
“Nee. Ik zie elke dag mensen die antidepressiva voorgeschreven krijgen om verlies te overleven. Antidepressiva zijn goede medicijnen om een depressie te bestrijden. Maar een depressie is een psychiatrische stoornis. En verdriet is normaal gedrag, van normale, evenwichtige mensen. Antidepressiva helpen daar niet tegen.”
“Verdriet is normaal gedrag, van normale, evenwichtige mensen. Daar helpt een pilletje niet tegen”
Waarom schrijven dokters dan antidepressiva voor?
“Zij willen oprecht helpen. Dus grijpen ze naar iets wat ze geleerd hebben: medicatie voorschrijven. Over rouw en verdriet hebben ze weinig geleerd. En een pilletje geven, vraagt geen tijd. Naar een patiënt luisteren wél.”
Wanneer heb je als rouwende professionele hulp nodig?
“Bij misbruik van medicatie, drugs of alcohol om de pijn te verlichten. Als je ernstige gedachten aan zelfdoding hebt. Die gedachten zijn in 1ste instantie normaal. Niet omdat die mensen echt dood willen, maar omdat ze bij hun overleden geliefde willen zijn. Maar als je concrete plannen voor zelfdoding begint te maken, ga je een grens over en heb je hulp nodig.”
“Ook mensen die er niet in slagen om het leven weer de moeite waard te vinden, zijn gebaat bij professionele hulp. Lichamelijke symptomen, zoals stekende pijn in de borst of gewichtsverlies, zijn ook een signaal. Net zoals ongecontroleerde woede-uitbarstingen en wraakplannen die je vervreemden van je omgeving.”
“Als er iets wegvalt waarvan je houdt, voel je diep verdriet. Houd je dat verdriet tegen, dan blokkeer je je leven”
“Nu, al deze symptomen horen bij een normaal rouwproces. Op voorwaarde dat ze tijdelijk zijn. Blijven ze voorkomen, dan is dat een reden tot bezorgdheid. Psychotherapie, waarbij de therapeut vooral naar je luistert, kan in dat geval helpen.”
Tot slot, stop je ooit met rouwen? Kan je dat proces definitief afsluiten?
“Wat is dat, definitief afsluiten? Als mensen die een kind hebben verloren op hun sterfbed liggen, huilen ze nog altijd om dat kind. Want er is een lege plaats aan dat bed. Een rouwproces is nooit ‘af’.”
“Maar als je weer kan genieten van het leven, je dagelijkse verantwoordelijkheid aankan en niet meer voortdurend de tranen in je ogen hebt, ben je ‘erover’. Maar daarmee is het verdriet niet weg. Je gaat ermee door het leven en dat is heel normaal. Verdriet verwerk je niet, je overleeft het.”