Elke week zijn er in Vlaanderen gemiddeld 20 meldingen van ouderenmishandeling. Wim Van de Voorde, coördinator bij 1712 (de hulplijn bij vragen over geweld), en Karine Meire (i-mens) vertellen meer. “Het taboe is nog zo groot.”
“Ouderenmishandeling komt voor als zorg ontspoort. Vaak komt dat omdat de mantelzorger (de persoon die zorgt voor de oudere) overbelast is of zich zo voelt”, zegt Wim Van de Voorde. Hij is coördinator bij 1712.
“Het gebeurt als een persoon de zorg heeft onderschat, bijvoorbeeld omdat die langer duurt of intenser is dan verwacht. Vaak komen er ook kennis en vaardigheden bij kijken en niet elke mantelzorger heeft die. Soms weigert de zorgvrager of mantelzorger ook hulp van anderen.”
“Vaak is de mantelzorger overbelast”
Afhankelijkheid is een belangrijke factor
“Ik gebruik dezelfde definitie van Comeijs die ook het VLOCO gebruikt, dat is het Vlaams Ondersteuningscentrum voor Ouderenmis(be)handeling”, vertelt Karine Meire. Zij is interne trainer bij i-mens met jarenlange expertise over ouderenmis(be)handeling. Ze geeft onder andere vormingen over dat thema aan zorgverleners. “Ouderenmis(be)handeling gaat concreet om het slecht behandelen of nalaten van handelen ten opzichte van een ouder persoon.”
“Tussen het slachtoffer en de pleger van mis(be)handeling is er altijd een relatie. Dat kan een professionele relatie zijn of een familiale band. Het kan bijvoorbeeld een hulpverlener zijn, maar evengoed de zoon of dochter. Er is altijd een gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid tussen pleger en slachtoffer”, zegt Karine Meire.
Vormen van ouderenmishandeling
“De mis(be)handeling kan slechts 1 keer gebeuren of kan meerdere malen voorkomen. De pleger kan het bewust doen, maar vaker komt het door een gevoel van onmacht, onkunde of onwetendheid. Dan spreken we van ontspoorde zorg.” Meestal komt er geen kwade wil bij kijken, maar kan de mantelzorger de zorg niet (meer) aan.
“Hoe dan ook: het slachtoffer ondervindt er altijd schade van. Dat kan financiële of psychische schade zijn. Maar lichamelijke mishandeling, seksueel misbruik, fysieke verwaarlozing of materiële schade kan evengoed. Van de financiële volmacht misbruiken tot het nalaten van noodzakelijke zorg van een persoon: ouderenmis(be)handeling is een ruim begrip”, gaat Karine Meire verder.
Ouderenmishandeling melden? Nog een groot taboe
“Slachtoffers van ouderenmis(be)handeling praten er vaak niet over. Dat kan komen door een gevoel van schaamte, schuldgevoel of sterke loyaliteit naar de verzorger. Nochtans is het belangrijk om het gesprek hierover open te trekken en het taboe te doorbreken. Het taboe is vaak nog erg groot.”
“Slachtoffers van ouderenmis(be)handeling praten er vaak niet over. Dat kan komen door een gevoel van schaamte”
“Aan zorgverleners die aan huis komen, maar ook aan familieleden vraag ik om te letten op kleine signalen. Kijk naar het gedrag, luister goed naar wat iemand vertelt. Dan kan je zo verder hulp inschakelen. En onthoud: er zijn altijd mensen bereid om samen naar een oplossing te zoeken”, besluit Karine Meire.
Ouderenmishandeling: het verhaal van Marlene*
“De oproep van Stef* (50) is een goed voorbeeld van ouderenmishandeling. Hij maakte zich zorgen over zijn moeder Marlene* (79)”, vertelt Wim Van de Voorde.
“Na het overlijden van haar man kiest zij ervoor om thuis te blijven wonen, ook al is ze zeer slecht te been en heeft ze ernstige diabetes. Het huishouden kan ze niet meer aan. Ze kan niet poetsen, niet zelfstandig winkelen, niet meer volledig instaan voor haar persoonlijke hygiëne. Contact met de buitenwereld heeft ze nauwelijks, omdat ze niet mobiel is.”
“Stefs zus komt elke dag langs om haar moeder te verzorgen. Ze kookt voor haar, geeft haar de nodige medicatie en spuiten. Deze situatie duurt al enkele jaren, maar eigenlijk kan de zus de zorg niet aan. Ze heeft 3 jonge kinderen en een erg drukke job. Stef geeft aan dat de toestand soms uit de hand loopt en dat zijn zus zijn moeder uitscheldt of negeert. Zelf kan hij moeilijk bijspringen, want hij woont met zijn gezin op 2 uur rijden”, gaat Wim Van de Voorde verder.
“Stef spreekt er zijn zus op aan, maar zij wordt boos en beweert dat hun moeder liegt. Als ‘straf’ moet hun moeder het vaak bekopen. Ze vertelt haar zoon zelfs dat ze bang is van zijn zus. De moeder heeft het gevoel dat zij haar elk moment zal slaan. Maar omdat ze zo afhankelijk is van haar dochter, kan ze niets doen.”
Ouderenmishandeling: het verhaal van Antoon*
“Het gebeurde ook bij Antoon* (80)”, zegt Wim Van de Voorde. Hij verhuist naar een appartement in een stad waar hij niemand kent. Daardoor heeft hij erg weinig sociale contacten en voelt hij zich vaak alleen. De enige die nog op bezoek komt, is zijn zoon. Maar die is tijdens zijn bezoeken vaak dronken of onder invloed. Dan scheldt hij Antoon uit en hij vernedert hem. Hij maakt zijn vader verwijten, meestal over vroeger toen ze nog samen thuis woonden.”
“Antoon geeft toe dat hij indertijd geen goede vader was, maar durft niet te reageren op zijn zoon. Die vraagt hem ook vaak geld en dat durft hij niet te weigeren. Hij is bang dat zijn zoon dan niet meer zal langskomen. Ook Antoons situatie is een veelvoorkomende vorm van ouderenmis(be)handeling.”
*De namen in de getuigenissen zijn schuilnamen.