Verlegenheid, wat is dat eigenlijk? En waarom vinden we het erg om verlegen te zijn? Journaliste Manouk van Egmond (33) is zelf een verlegen persoon en schreef er een boek over, ‘Zelfs vogels zijn verlegen’. Zij zet het een en ander recht over verlegenheid.
“Verlegenheid is een vorm van terughoudendheid in sociale situaties die ervoor zorgt dat iemand zich afwachtend opstelt”, legt Manouk uit. “Het komt voornamelijk voor in nieuwe, onwennige omgevingen waarbij een persoon zich niet gemakkelijk voelt.”
Verlegen of introvert?
We verwarren verlegenheid weleens met introvert zijn, omdat introverte mensen ook rustiger en bedachtzamer zijn. Toch zijn er verschillen, duidt Manouk. “Verlegenheid is een stukje introversie met een beetje neuroticisme. Neuroticisme is een wetenschappelijke term die verwijst naar onzekerheid, schaamte en soms ook angst.”
“Introverte mensen verkiezen bijvoorbeeld kleine groepjes vrienden boven luide feestjes met veel volk, omdat ze niet van drukte houden”, gaat ze verder. “Bij verlegen mensen is dat vaak ook zo, maar er zit nog een stukje onzekerheid of gebrek aan durf bij. Zij durven moeilijker in hun eentje een druk sociaal evenement binnenstappen.”
Angst voor het onbekende
Verlegenheid is heel individueel en kan zelfs afhankelijk zijn van de situatie. Je hoeft niet altijd en overal verlegenheid te voelen om een verlegen persoon te zijn.
“Zelf ben ik op de dansvloer totaal niet verlegen, maar tijdens een vergadering of presentatie voor een groep kan ik erg nerveus zijn”, geeft Manouk mee. “Bij andere mensen is het net andersom.”
Ook de angst voor het onbekende kan meespelen. “Sommigen zijn bijvoorbeeld verlegen in een grote groep mensen die ze niet kennen, maar voelen zich goed wel goed in een groot gezelschap van vrienden of familie.”
“Bereid een verlegen kind voor op nieuwe situaties. Zo weet het wat te verwachten en dat maakt het minder spannend”
Verlegenheid op verschillende manieren
Ongeveer de helft van de mensen beschouwt zichzelf als ‘eerder verlegen’. Ongeveer 15% daarvan ziet verlegenheid als een echte karaktertrek.
Dat wil zeggen dat ze in relatief veel situaties verlegen zijn. “Verlegenheid is voor een groot deel genetisch bepaald”, weet Manouk. “En zowel kinderen als volwassenen kunnen verlegen zijn.”
Er zijn verschillende soorten van verlegen gedrag. “Iedereen kent wel het beeld van een kind dat zich verstopt achter de ouders. Sommige mensen blozen, anderen stotteren of zweten”, vertelt ze. “Ikzelf probeer zoveel mogelijk vragen te stellen om de aandacht op anderen te vestigen.”
Verlegenheid bij kinderen
Manouk benadrukt dat het belangrijk is om verlegen kinderen gerust te stellen en hen ruimte te geven.
“Laat weten dat het helemaal oké is om verlegen te zijn,” zegt ze. “Als je kind zich onder je jas verstopt, kan je zeggen: ‘Mijn kind vindt het nu even spannend, maar dat is niet erg.’ Zo voelt het zich meteen veiliger.”
Daarnaast helpt het om kinderen voor te bereiden op nieuwe situaties. “Vertel waar jullie naartoe gaan, wie er zal zijn, en wat er gaat gebeuren. Zo weten ze wat ze kunnen verwachten.”
Ook stapsgewijze blootstelling kan helpen om verlegenheid te verminderen. “Oefen in kleine stapjes situaties die verlegen kinderen lastig vinden. Laat je kind bijvoorbeeld zelf een worstje aannemen bij de slager. Ze vinden het waarschijnlijk spannend, maar achteraf zijn ze trots op zichzelf.”
Oefenen vergroot hun zelfvertrouwen en maakt het makkelijker om het opnieuw te doen. Manouk waarschuwt om niet té grote stappen te nemen. “Herhaal de oefening een paar keer en kijk hoe je kind reageert. Als een nieuwe situatie te lastig is, kan je kind panikeren. Zo’n ervaring heeft dan een omgekeerd effect.”
Het belangrijkste is om kinderen te laten voelen dat verlegenheid mag bestaan en dat het geen probleem is. “Een beetje geduld en begrip maakt al een wereld van verschil.”
Verlegenheid ontgroeien?
Verlegenheid neemt af naarmate we ouder worden. “Hoe ouder we worden, hoe minder neurotisch we zijn. Daardoor voelen mensen zich in het algemeen minder onzeker of beschaamd, en ook minder verlegen”, knikt Manouk.
Toch gebruikt ze de termen ‘verlegenheid ontgroeien’ liever niet. “Dat laat denken dat verlegenheid een probleem is dat je moet oplossen of achter je moet laten, en dat is het niet. Verlegenheid is gewoon een onderdeel van wie je bent.”
Waarom vinden we verlegenheid zo vervelend?
Onze samenleving beschouwt verlegenheid als een soort van gebrek of een karaktereigenschap die je het best kan afleren. “Dat is historisch gegroeid”, vertelt Manouk.
“De laatste decennia leggen we steeds meer de nadruk op zelfexpressie. We moeten zelfvertrouwen uitstralen en ons duidelijk laten gelden om succesvol te zijn. We willen opvallen, veel vrienden maken en een sterke indruk nalaten.”
Die eigenschappen staan haaks op verlegenheid. “Eigenlijk is verlegenheid het tegengestelde van assertiviteit (zelfverzekerd zijn) en dat beloont onze samenleving niet”, knikt Manouk. “Verlegen mensen treden minder snel op de voorgrond en daarom zien we verlegenheid als een eigenschap die succes verhindert.”
Stel verlegen mensen op hun gemak
Om die reden raden we mensen aan om minder verlegen te zijn, maar dat werkt niet. “Zoiets heeft het tegenovergestelde effect”, vindt Manouk. “Verlegen mensen kunnen het gevoel krijgen dat ze niet genoeg zijn of niet genoeg doen. Dat is negatief voor hun zelfvertrouwen.”
Merk je op dat iemand verlegen is, dan werkt het beter om die persoon gerust proberen te stellen. “Spreek zo iemand niet aan in een grote groep”, raadt Manouk aan. “Knoop een één-op-één-gesprek aan of geef een compliment, zodat de verlegen persoon zich comfortabel begint te voelen.”
Zorgen voor een veilige omgeving is belangrijk om verlegenheid te verminderen. “Het helpt niet om verlegen mensen ongewild in de belangstelling te plaatsen door op te merken dat ze zo stil zijn”, gaat ze verder. “Verlegenheid gaat sneller weg als ze zich op hun gemak en veilig voelen.”
“De positieve kant van een verlegen persoonlijkheid zien we vaak niet, maar verlegen mensen zijn loyale en empathische vrienden”
Verlegen vissen
Manouk benadrukt dat er ook heel wat positieve eigenschappen verbonden zijn aan verlegenheid.
“Verlegen mensen zijn loyale en empathische vrienden. Ze zijn goed in observeren, werken nauwkeurig en kunnen situaties goed inschatten. Die positieve kant van een verlegen persoonlijkheid wordt vaak niet gezien, omdat we verlegenheid beschouwen als een losstaande eigenschap die je moet overwinnen.”
Bovendien is verlegenheid niet uitsluitend menselijk: het komt bij alle dieren voor en heeft een evolutionair nut. Vissen kunnen bijvoorbeeld verlegen zijn. “Een school vissen bestaat altijd uit eerder brutale en eerder verlegen vissen”, weet Manouk.
“Brutale vissen zijn nieuwsgieriger en zoeken sneller naar eten, maar ze zijn ook makkelijkere prooien voor roofdieren. Verlegen vissen zorgen ervoor dat hun soortgenoten minder risico’s lopen. Ze houden elkaar in evenwicht.”
Als verlegenheid je belemmert
Sommige mensen zijn zo verlegen dat ze bepaalde sociale situaties uit de weg gaan.
“Ongeveer 8% van de echt verlegen mensen ontwikkelt een problematische vorm van verlegenheid, die zich uit in sociale angst”, zegt Manouk.
“Vaak ontstaat die angst door negatieve en afwijzende reacties op verlegenheid door de omgeving.”
Manouk zelf had vroeger last van bloosangst. “Dat belemmerde me tijdens mijn studententijd. Ik vond het bijvoorbeeld vreselijk om naar de les te gaan of een boek terug te brengen naar de bibliotheek”, vertelt ze. “Ik heb professionele hulp gezocht en dat heeft me enorm geholpen.”