Stress, prestatiedruk en slapeloze nachten duwen meer jongeren richting slaap- en kalmeringsmiddelen. Een pilletje lijkt een makkelijke oplossing, maar dat is het niet. Waarom grijpen jongeren sneller naar deze medicatie, en welke risico’s brengen die middelen met zich mee? Joyce Borremans en Kaatje Popelier, medewerkers van het Vlaams Expertisecentrum voor Alcohol en Drugs (VAD), vertellen meer.
Wat zijn slaap- en kalmeringsmiddelen?
Slaap- en kalmeringsmiddelen vertragen de activiteit in de hersenen en in het centrale zenuwstelsel. Ze worden soms voorgeschreven bij slaap-, stress- en angstproblemen. Er bestaan verschillende soorten met uiteenlopende sterkte en werkingsduur. Of zo’n middel slaapverwekkend of kalmerend werkt, hangt af van de dosis, duur van het gebruik en de soort medicatie.
“Deze medicatie is enkel op voorschrift verkrijgbaar, maar kan zowel op korte als lange termijn bijwerkingen veroorzaken. Bij sommige soorten bestaat er een risico op gewenning of afhankelijkheid. Daarom is zorgvuldige opvolging door een arts noodzakelijk”, zegt Joyce. “Een arts maakt altijd een afweging tussen de voordelen en de risico’s. Hij bekijkt of medicatie echt nodig is, voor hoe lang en evalueert het effect regelmatig.”
Gebruikt door 10% van de bevolking
In Vlaanderen gaf in 2023 bijna 10% van de bevolking aan recent slaap- of kalmeringsmiddelen te hebben gebruikt, met een opvallende stijging bij jongeren. Recent onderzoek toont aan dat ongeveer 7% van de Vlaamse jongeren het afgelopen jaar slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikte. Soms zelfs zonder voorschrift.
“Bijvoorbeeld een student die een kalmeringspil van een familielid neemt om te ontspannen”, verduidelijkt Kaatje. “Een kleine groep gebruikt de middelen recreatief, om een ‘high’ te ervaren, of ze combineren het met andere middelen zoals alcohol. Dat brengt uiteraard extra risico’s met zich mee.”
“Ook vrij verkrijgbare varianten op basis van planten of melatonine zijn niet veiliger. Ze zijn minder streng getest en we weten weinig over hun langetermijneffect. Bovendien versterkt reclame voor zulke producten het idee dat medicatie de eerste oplossing is.”
Hulpmiddel bij acute klachten, geen wondermiddel
Slaap- en kalmeringsmiddelen kunnen helpen wanneer iemand acuut vastloopt, zoals bij zware slapeloosheid, extreme stress, een crisismoment of na een traumatische gebeurtenis.
Tegelijk benadrukt Joyce dat zo’n medicatie op lange termijn geen oplossing biedt. “Slaap- en kalmeringsmiddelen pakken de oorzaak van slaapproblemen of angstklachten niet aan. Ook is er kans op bijwerkingen en bestaat er een risico op afhankelijkheid. Het kan een tijdelijk hulpmiddel zijn dat je de ruimte geeft om aan de onderliggende oorzaak te werken. Maar het is geen wondermiddel."
"Slaap- en kalmeringsmiddelen pakken de oorzaak niet aan"
Huisartsen kiezen bij deze problemen eerst voor een niet-medicamenteuze aanpak zoals tips voor een goede slaaphygiëne, gedragstherapie ... Als er tijdelijk meer nodig is, kan er voor een korte periode medicatie opgestart worden. Dan wordt er samen met de patiënt een start- en stopdatum vastgelegd en bekeken welke hulp er verder nog nodig.
“Een goed opgevolgd traject heeft altijd een begin én een eindpunt”, benadrukt Joyce. “Met regelmatige evaluaties kan je afhankelijkheid voorkomen.”
De risico's: van sufheid tot afhankelijkheid
Psychoactieve medicatie lijkt veilig omdat ze legaal is, maar dat is een vals gevoel van zekerheid. Deze middelen hebben altijd mogelijke fysieke en mentale bijwerkingen:
- Sufheid en vermoeidheid
- Concentratieproblemen
- Hoofdpijn en misselijkheid
- Verminderde alertheid
- Slechtere schoolprestaties
Daarnaast ontstaat snel tolerantie, want ons lichaam went aan de dosis. “Bij slaap- en kalmeringsmiddelen merk je dat effect al na twee weken”, onderstreept Kaatje. “Gebruikers merken dat ze moeilijk nog kunnen slapen zonder slaappillen, dus ze nemen een hogere dosis. Zo ontstaat een neerwaartse spiraal.”
Plots stoppen is dan weer gevaarlijk, want dan loop je risico op ontwenningsverschijnselen. Je kan last krijgen van trillen en zweten, slapeloosheid of angstgevoelens.
“Ontwenningsverschijnselen lijken vaak op de oorspronkelijke klachten”, merkt Kaatje op. “Daardoor denken mensen dat ze niet zonder kunnen en grijpen ze opnieuw naar de pillen.”
Waarom jongeren vaker naar slaap- en kalmeringsmiddelen grijpen
Het menselijk brein blijft zich ontwikkelen tot in de volwassenheid. Jongeren zijn daardoor gevoeliger voor slaap- en kalmeringsmiddelen, omdat hun hersenen nog niet volledig ontwikkeld zijn.
Bij jongeren kan medicatie invloed hebben op concentratie, stemming en geheugen. Hun brein leert nog omgaan met stress en emoties. Als dat proces verstoord wordt, vergroot hun kwetsbaarheid.
Er is een duidelijke link tussen onze mentale gezondheid en het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen. Bijna één op de vier jongeren ervaart angst- of depressieve klachten.
"Medicatie kan tijdelijk verlichting geven, maar biedt geen oplossing”
Jongeren ervaren prestatiedruk en onzekerheid, en vinden niet altijd snel gepaste hulp. Dan lijkt medicatie een uitweg, maar daarmee verandert er niets aan de onderliggende oorzaak.
Volgens Kaatje speelt ook onze cultuur een rol. “We leven in een samenleving die gewend is om snel naar oplossingen te grijpen. Hoofdpijn? Een pijnstiller. Slaapproblemen of stress? Een pilletje. Medicatie kan tijdelijk verlichting geven, maar biedt geen oplossing.”
Taboe en hulp zoeken: wat kan je doen?
Hulp zoeken is niet gemakkelijk. “Er rust nog altijd een taboe op psychische problemen”, geeft Kaatje toe. “We durven niet toegeven dat het niet goed gaat. We kennen allemaal het schaamtegevoel, maar ook trots en de angst om te ‘overdrijven’ houdt jongeren tegen om hulp te zoeken.”
Joyce en Kaatje stellen dat erover praten heel belangrijk is. “Praat met familie, vrienden of iemand die je vertrouwt. Durf je dat niet? Dan is de huisarts is het meest laagdrempelige aanspreekpunt. Je kan daar eerlijk en open zijn over wat er speelt.”
Psychologische ondersteuning of therapie kan een grote meerwaarde zijn bij stress, angst of verdriet. Je krijgt hierdoor meer inzicht in jezelf en hoe je hiermee kan omgaan. Zo werk je actief aan de onderliggende oorzaak van je klachten.
Probeer ook in stressvolle periodes om je voldoende te ontspannen, bijvoorbeeld door te gaan sporten, naar muziek te luisteren of relaxatieoefeningen te doen. Een slaapritueel kan ook helpen om tot rust te komen voor je naar bed gaat. Meer tips vind je op de website van de Druglijn.
“Als je twijfelt of je kind, een familielid of iemand in je omgeving worstelt met het gebruik van psychoactieve medicatie, spreek dan uit bezorgdheid”, benadrukt ze. “Zeg wat je opmerkt, vraag of de persoon dat herkent en pols of hij of zij erover wil praten. Wees ook geduldig, want we hebben vaak tijd nodig om hulp te aanvaarden.”
