Genderongelijkheid zit diep verankerd in de geneeskunde. In de cardiologie, de medische tak die zich bezighoudt met het opsporen, diagnosticeren en behandelen van hartziekten, zorgt het er zelfs voor dat vrouwen nadelen ondervinden ten opzichte van mannen. Dokters en andere zorgverleners herkennen vrouwelijke klachten soms niet of te laat. Veel meer vrouwen sterven aan hart- en vaatziekten dan mannen. Cardioloog Angela Maas legt uit hoe dat komt.
Wat betekent genderongelijkheid in de cardiologie?
“Genderongelijkheid in de cardiologie wil zeggen dat mannen en vrouwen niet op een gelijke manier worden behandeld. Heel lang baseerde de cardiologie, maar ook de geneeskunde in het algemeen, zich op het mannenmodel. Alle medische handboeken gingen uit van het mannelijke lichaam, maar een vrouwenlichaam werkt anders.”
“Daardoor kregen vrouwen heel lang niet de juiste behandeling en stierven er veel meer vrouwen dan mannen aan hart- en vaatziekten. Hart- en vaatziekten waren lange tijd de nummer 1 doodsoorzaak bij vrouwen in Nederland. In België is dat nog steeds het geval.”
Vanwaar jouw interesse voor vrouwencardiologie?
“Ik studeerde geneeskunde midden in de jaren 1970. Daarna koos ik voor de specialisatie cardiologie. Tijdens consultaties merkte ik dat vrouwelijke hartklachten heel anders naar voren kwamen dan mannelijke klachten. Ze kwamen niet overeen met de informatie in onze medische handboeken. Ik merkte dat het vrouwenbeeld in de cardiologie niet overeenstemde met de realiteit.”
“Ook tijdens consultaties waren vrouwelijke patiënten kritisch. Ik weet nog goed dat een patiënte boos werd op mij. Ze zei: ‘je weet niet wat ik heb! Je doet allerlei dingen, maar je geraakt er zelf niet wijs uit.’ Ik herkende haar frustratie en ik wilde er meer over weten.”
“Ongeveer gelijktijdig ontstond een bredere interesse in medische tijdschriften naar de verschillen tussen mannen- en vrouwenlichamen. Daar is mijn onderzoek gestart. Ik ben geboeid door de invloed van geslachtshormonen, de menopauze en zwangerschap op het risico op hart- en vaatziekten bij vrouwen. Daarover bouwde ik als hartspecialist de voorbije 30 jaar expertise op.”
Hoe zien we die genderongelijkheid in de cardiologie precies?
“Genderongelijkheid in de cardiologie komt tot uiting op verschillende manieren. Eerst en vooral zijn de lichamelijke symptomen voor hart- en vaatziekten anders bij mannen en vrouwen. Vrouwen hebben bijvoorbeeld minder last van de bekende pijn in de borst en voorarm voor een hartinfarct. Zij ervaren meer symptomen als kortademigheid, vermoeidheid, duizeligheid of misselijkheid.”
“Het verschil in symptomen komt door de achterliggende lichamelijke verschillen tussen mannen en vrouwen. Vrouwen ondervinden veel meer invloed van hormonen. Bij een hartonderzoek of een behandeling voor vrouwen moeten we rekening houden met anticonceptie, zwangerschappen, miskramen en de menopauze.”
“Daarnaast verloopt de verkalking van de bloedvaten rondom het hart door veroudering heel verschillend bij mannen en vrouwen. Ook hartfalen is voor mannen en vrouwen heel verschillend, en dat uit zich in andere klachten.”
“Omdat de standaard voor cardiologisch onderzoek zich baseert op een mannenlichaam, hielden artsen heel lang helemaal geen rekening met die lichamelijke verschillen. Tot de jaren 1960 waren artsen bijna altijd alleen mannen, waardoor de vraag naar de lichamelijke verschillen tussen mannen en vrouwen niet belangrijk leek. Maar het had natuurlijk grote nadelige gevolgen, want vrouwen kregen niet de juiste diagnose.”
“Een 3de manier waarop je genderongelijkheid in de cardiologie opmerkt, hangt samen met de maatschappelijke positie van vrouwen. Vrouwen hebben nog altijd een zwakkere economische positie dan mannen. Ze doen meer onbetaald werk en hebben een lager pensioen, waardoor ze minder kunnen investeren in hun gezondheid. Dat gaat soms heel ver: er zijn vrouwelijke patiënten die hartonderzoeken vermijden om geld te besparen. Of ze stellen het uit, terwijl ze wel een lichamelijke verandering voelen.”
“Verder beschouwt onze maatschappij hart- en vaatziekten voor mannen en vrouwen ook nog altijd anders. Mannen die onwel worden in het openbaar, worden vaker en sneller gereanimeerd dan vrouwen. Dat heeft te maken met het maatschappelijke beeld van vrouwen. We denken dat vrouwen zich aanstellen en we schrijven oude vrouwen sneller af dan mannen.”
“Mannen die onwel worden in het openbaar, worden vaker en sneller gereanimeerd dan vrouwen”
Is de gendergelijkheid in de cardiologie al verbeterd?
“De laatste decennia hebben we mooie stappen gezet. Zo is de kwaliteit van medisch onderzoek in de laatste 40 jaar enorm verbeterd. Op oude scans kon je veel verschillen tussen mannen en vrouwen moeilijk of totaal niet waarnemen. Maar met de huidige technieken zien we veel beter hoe het hart en onze aders werken, en hoe beide verschillend zijn bij mannen en vrouwen.”
“Die nieuwe technieken zijn een belangrijke stap in de juiste richting. We hebben nu ook veel onderzoek, maar we moeten het zichtbaarder maken. Genderverschillen in de cardiologie is nog altijd geen verplicht onderdeel in de opleiding geneeskunde. Ik blijf ervoor pleiten om dat te veranderen, zodat het voortschrijdend onderzoek zijn weg vindt in de praktijk.”
“Genderverschillen in de cardiologie is nog geen verplicht onderdeel in de opleiding geneeskunde. Ik blijf ervoor pleiten om dat te veranderen”
Waarvoor moeten vrouwen extra oppassen?
“Elke vrouw die nieuwe medische klachten ervaart, moet een onderzoek bij de hartspecialist inplannen. Een belangrijk signaal is bijvoorbeeld dat je plots kortademig bent, zoals wanneer je de trap oploopt. Daarnaast is borstkanker een risicofactor voor hart- en vaatproblemen. 20 % van de vrouwen die behandeld zijn voor borstkanker lopen hartschade op. Maar die schade is vaak niet meteen zichtbaar, waardoor de juiste behandeling niet op tijd volgt. Vrouwen die borstkanker hebben gehad, en ineens conditie verliezen of pijn op de borst krijgen, moeten een nader hartonderzoek ondergaan.”
“Borstkanker vormt een risicofactor voor hart- en vaatproblemen”
“Sinds 2003 behandel ik alleen nog vrouwelijke patiënten. Daardoor kon ik me meer toeleggen op de specifieke risicogroepen voor hart- en vaatziekten bij vrouwen, zoals een hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap, een vroege menopauze of spier- en gewrichtsreuma. Zo kon ik ook vaststellen dat de combinatie van erfelijkheid en levensstijl de risicofactoren voor elke vrouw kunnen bepalen. Mannen en vrouwen zijn verschillend, maar vrouwen zijn onderling ook niet allemaal hetzelfde.”
“Het belangrijkste is dat vrouwen op tijd een hartspecialist (cardioloog) raadplegen. Als ze lichamelijke veranderingen opmerken, moeten ze zich laten onderzoeken. Tijdens consultaties zijn vrouwen een stuk mondiger dan vroeger, en dat maakt de communicatie makkelijker. Maar het duurt vaak nog te lang voor ze een onderzoek inplannen. Vrouwen mogen hun symptomen niet negeren en moeten beter voor zichzelf zorgen.”
Vorig jaar ging je met pensioen als hartspecialist. Je onderzoek over genderongelijkheid in de cardiologie is je levenswerk. Waarop ben je het meest trots?
“Ik ben tevreden met mijn bijdrage aan het onderzoek over genderongelijkheid. Ik nam een rol van pionier op. Vandaag ontkent niemand dat er belangrijke lichamelijke genderverschillen zijn in de cardiologie. Er is geen weg meer terug en daar ben ik blij om. Tegelijk voel ik dat het tijd was om mijn kennis door te geven aan de volgende generatie. Die zet het onderzoek voort, dat is het belangrijkste.”
“Ik heb mijn hele carrière gevochten voor gendergelijkheid in de cardiologie. Ik ben veel kwaad geweest, maar ik heb geleerd om diplomatischer te zijn. Kwaadheid helpt niet en zorgt voor verzet. Het is nuttiger om partnerschappen te zoeken die elkaar ondersteunen.”
“Ik heb het onderzoek nog niet volledig losgelaten. Ik werk bijvoorbeeld aan een handleiding over cardiologie bij vrouwen. Het is een heel praktisch handboek om te gebruiken tijdens de opleiding geneeskunde en cardiologie. Daarnaast schrijf ik ook een overkoepelend boek over waarom de kennis over vrouwengezondheid zo traag verbetert. Zo wil ik bijdragen aan meer bewustwording over genderongelijkheid in de cardiologie, en geneeskunde in het algemeen.”
Wie is Angela Maas?
Angela Maas is een Nederlandse cardioloog en emeritus-hoogleraar Cardiologie voor vrouwen in Nederland. Ze is expert in hart- en vaatziekten bij vrouwen en de rol van vrouwelijke hormonen in hart- en vaatproblemen. Daarnaast deed ze uitgebreid onderzoek naar de verschillen tussen mannen- en vrouwenharten en nam ze een belangrijke rol op in de bewustwording over genderongelijkheid in de cardiologie en medisch onderzoek.