Veel mensen die intersekse, transgender of non-binair zijn, hebben negatieve ervaringen meegemaakt bij de dokter. Voor hen is een doktersbezoek dan ook niet altijd vanzelfsprekend. Nochtans vraagt het maar een paar kleine stappen om een zorgomgeving inclusief te maken. Hoe beginnen we eraan?
Over wie gaat het?
Niet iedere vrouw wordt geboren als meisje en voelt zich een vrouw. Niet iedere man wordt geboren als jongen en voelt zich een man. Dit artikel gaat over mensen met een genderidentiteit die niet of niet volledig past bij hun sekse, het geslacht dat ze bij de geboorte werd toegewezen. Hen noemen we transgender of trans. Een trans vrouw, bijvoorbeeld, is iemand die bij de geboorte jongen was, maar zich identificeert als vrouw.
Maar er zijn ook mensen die bij hun geboorte een combinatie van zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken hebben. Dat noemen we intersekse. Hun sekse of 'biologisch geslacht' is wat complexer dan bij de meesten. Dat kan aan het chromosomaal geslacht liggen (een eindeloze reeks van variaties op XX en XY), het gonadaal geslacht (zowel eierstokken als teelballen) en het genitaal geslacht (de uitwendige geslachtsdelen).
Als je non-binair bent, voel je je niet of niet helemaal man of vrouw. Je stapt met andere woorden uit de traditionele indeling in 2 genders – man en vrouw – omdat je je daarin niet herkent.
Meer begrip en tolerantie
Volgens een schatting is 5 % van de bevolking intersekse, transgender of non-binair. Dat is best veel. En gelukkig wordt onze samenleving beetje bij beetje toleranter voor genderdiversiteit. Dat hebben we te danken aan volgehouden activisme, vaak van jonge mensen.
Meer en meer mensen vinden het oké dat je de traditionele rollen loslaat. Het wordt bijvoorbeeld normaler dat je je man- of vrouw-zijn op je eigen, niet-stereotype manier invult. Transgender personen zijn ook meer zichtbaar. Steeds meer mensen hebben voeling met wat er omgaat in de levens van trans personen én sympathiseren met hun strijd om erkenning, zorg en rechten.
Met angst of schaamte naar de dokter
Toch is niet iedereen zich bewust van waar trans personen tegenaan kunnen lopen. Soms gaat het daardoor mis in de gezondheidszorg. Veel trans en intersekse personen ervaren angst of schaamte voor een lichamelijk onderzoek bij de dokter.
Dit zijn problemen die ze vaak ervaren:
- een zorgverlener die ongepast nieuwsgierig is
- geen aandacht voor je eigen noden
- onder druk gezet worden voor bepaalde onderzoeken
- niet gelijk behandeld worden
- zorg uitstellen of vermijden uit angst voor discriminatie of reacties
- moeilijk de juiste zorg vinden
- een zorgverlener die je gekozen naam of voornaamwoorden niet gebruikt
- een zorgverlener die je privacy schendt.
Daardoor kunnen trans en intersekse personen zorg uitstellen of vermijden. 1 op 3 veranderde al eens van huisarts omdat ze negatieve reacties kregen over hun gender.
Kleine inspanning, groot verschil
Als het mis loopt, is dat niet altijd door slechte bedoelingen. Onwetendheid lijkt het grootste probleem te zijn. De meeste dokters en zorgverleners kregen nog geen bijscholing over werken met transgender personen. Misschien wil de zorgverlener wel helpen, maar weet die er gewoon te weinig over.
Gelukkig kan die situatie veranderen en verbeteren. Het Transgender Infopunt geeft bijvoorbeeld tips aan zorgverleners om van hun praktijk een transvriendelijke omgeving te maken. Een plek, zeg maar, waar je jou als patiënt begrepen en gerespecteerd voelt, wat je gender ook is. Een plek waar je als trans of intersekse persoon niet nodeloos wordt geconfronteerd met indringende blikken of verouderde opvattingen. Een plek dus waar iedere patiënt zonder drempels terechtkan.
Solidaris deelde deze tips ook al met huisartsen en specialisten in het artsenmagazine 'In de praktijk'.
Hoe herken je een transinclusieve praktijk?
Zo herken je een inclusieve zorgomgeving:
- Je bent niet alleen transgender of intersekse. Je bent zoveel meer dan die ene eigenschap. Misschien heb je andere zorg nodig die niets met je gender te maken heeft.
- Je wordt aangesproken op een respectvolle en neutrale manier. Het is fijn als ze je niet in de wachtzaal afroepen als 'mevrouw' of 'meneer' en als men jouw gekozen naam en voornaamwoorden respecteert. Als iemand niet weet hoe die jou moet aanspreken, vraagt die er gewoon beleefd naar. En verouderde en denigrerende woorden zoals 'ombouwen', 'verkleden' of 'transseksueel' hoor je hier niet meer.
- Je kan terecht in veilige en genderneutrale toiletten en kleedruimtes.
Een geruststellende, begripvolle houding van de dokter of verpleegkundige doet veel. Het helpt ook als die je lichaamsdelen op een neutrale manier benoemt.
- Je privacy is heilig. En dat geldt natuurlijk voor alle patiënten. Je zorgverleners informeren je als ze jouw gegevens bewaren en waarvoor ze die gebruiken. Wat ze niet moeten bijhouden, houden ze ook niet bij. En als het niet nodig is om je geslacht op te slaan, doen ze het niet of voorzien ze een optie 'x' of 'andere'.
- Je wordt gerespecteerd tijdens een lichamelijk onderzoek. Een fysiek onderzoek kan ongemakkelijk zijn. Een geruststellende, begripvolle houding van de dokter of verpleegkundige doet veel. Het helpt ook als die je lichaamsdelen op een neutrale manier benoemt. Bijvoorbeeld ‘borst’ en ‘genitaliën’ in plaats van ‘borsten’, ‘penis’ en ‘vagina’. En heel belangrijk: je zorgverlener begrijpt dat niet alle trans en intersekse personen de lichaamsbouw hebben die andere mensen hebben. Niet iedereen kiest voor een geslachtsoperatie of genderbevestigende behandeling, bijvoorbeeld. Je zorgverleners respecteert jou en je lichaam zoals het is.