Als ouder heb je een stevige taak: je kind een goede opvoeding meegeven en alle kansen geven om te ontwikkelen. Maar opvoeden is niet altijd eenvoudig, zeker niet in een samenleving vol prikkels en uitdagingen. Hoe kom je tot positief opvoeden? En hoe pak je het aan als dat opvoeden niet altijd vlot loopt? Kinderpsychologe Sara Casalin geeft tips.
Het bewustzijn rond opvoeding en de ontwikkeling van kinderen is veel meer aanwezig dan vroeger, weet Sara Casalin. Ze ziet het als een vooruitgang dat ouders veel spontaner inzichten en hulp (durven) vragen wanneer ze moeilijkheden ervaren in het opvoedingsproces.
Positief opvoeden sinds de jaren 80
Over opvoeden doen verschillende adviezen de ronde en er bestaan meerdere ‘modellen’. Bij positief opvoeden kies je voor een opvoedingsstijl waarbij je je kind warmte geeft, maar tegelijkertijd grenzen stelt. Positief opvoeden is ook gekend als ‘Triple P’ (Positive Parenting Program).
“Eigenlijk werd het model van positief ouderschap al ontwikkeld in de jaren ’80, vooral met het oog op ouders die problemen ondervonden met extreem of probleemgedrag in het gezin”, legt Sara uit.
“In zulke situaties kunnen kinderen hun ouders uitdagen, waardoor ze in een negatieve spiraal terechtkomen. Ze voeden dan op met veel frustratie, boosheid en straffen. Om daar uit te kunnen geraken probeert positief ouderschap je krachtiger te maken. De opvoedingsstijl biedt een aantal manieren om opnieuw tot fijne momenten binnen je gezin te komen.”
“Onderzoek toont aan dat positief opvoeden gezinnen op lange termijn helpt. Het maakt ouders veerkrachtiger, en zekerder in hun ouderrol. Tegelijk heeft het een positief effect op je ouder-kindrelatie en de verdere ontwikkeling van je kind. Dat krijgt meer zelfvertrouwen en leert beter om te gaan met emoties.”
“Positief opvoeden geeft een kind meer zelfvertrouwen en leert het beter om te gaan met emoties”
2 basisprincipes van positief opvoeden
Bij positief opvoeden staan 2 principes centraal, weet Sara. “Enerzijds geef je kinderen de nodige warme ondersteuning, liefde en begrip. Als ouder toon je empathie voor je kind en daar hoort spel en plezier bij.”
“Anderzijds geef je nog altijd duidelijke grenzen aan. Bijvoorbeeld wanneer je kind zich niet aan de afspraken houdt. Of bij gevaarlijk of moeilijk gedrag waarbij je kind anderen of zichzelf pijn doet. Dat moet je begrenzen. Alleen reageer je op zo’n moment niet enkel vanuit emotie of kwaadheid, maar ook ondersteunend.”
“Slaat je vierjarige kleuter zijn kleine broertje? Dat kan niet en dat maak je duidelijk. Op een rustige en begrijpende manier, waarbij je kijkt naar wat er achter dat gedrag schuilt.”
“Je kan het vergelijken met een ijsberg. Je ziet het topje: het moeilijke gedrag. Maar er zit nog een groot stuk van de berg verborgen onder het water: de emoties en noden van je kind. Hoe komt het dat je kindje de controle verliest? Misschien was het een drukke dag op school, vol prikkels of met een specifieke gebeurtenis, en was speelgoed delen met broer of zus net te veel.”
“Empathie of begrip tonen voor het gedrag van je kind is niet altijd makkelijk, maar probeer te kijken met een nieuwsgierige blik. Wat zit er onder dat gedrag? Waarom reageert je kind zo? Wat heeft het nodig? Dat noemen we de psychologie ook wel ‘mentaliseren’.”
Emoties leren reguleren
Wie positief wil opvoeden, moet realistisch blijven. “Je kind blijft een kind. Stel geen te hoge verwachtingen. Emoties benoemen en er op een juiste manier meer omgaan, moet je kind nog leren. Dat is een proces dat loopt tot in de jongvolwassenheid”, vertelt Sara.
“Als ouder probeer je op een moment van grote gevoelens mee vorm te geven en te ondersteunen. Coregulatie, heet dat. Je helpt je kind om de emoties te verwerken. Je geeft duidelijk aan hoe je frustratie niet uit én je toont hoe je spanning wél kan kwijtraken. En dat is als ouder een proces van zoeken, niet-vinden, en elkaar terugvinden”
“Je kan hevige emoties vergelijken met een woelige zee waarop het schip van je kind vaart. Jij staat mee aan het roer om ervoor te zorgen dat het de woeste golven kan doorstaan. Omdat het kind dat vaak zelf nog niet kan. Het is dan zoeken hoe je als ouder terug naar rustiger water kan keren.”
“Geef je kind duidelijk aan hoe je frustratie niet uit én toon hoe je spanning wél kwijtraakt”
Af en toe op de rem staan
Natuurlijk is die coregulatie voor ouders niet altijd zo vanzelfsprekend. Want om je kind te helpen bij het goed omgaan met emoties, ben je zelf best rustig en gereguleerd. En daar wringt soms het schoentje: ouders staan vaak enorm onder druk.
“Je moet veel combineren: je werk, je gezin, je huishouden, je sociale leven. Die stress is soms zwaar. Dan kan coregulatie best vermoeiend zijn, daar moeten we eerlijk over zijn.”, stelt Sara. Het is soms een misvatting bij de term ‘positief’ opvoeden dat alles dan positief móet zijn.”
“Veel ouders botsen daarop. De rek gaat eruit of erger nog, hun rekker knapt. Het evenwicht is zoek. Ga in het opvoeden dan af en toe op de rem staan. Kijk wat jij nodig hebt als ouder. Misschien is dat een ademhalingsoefening tussendoor, misschien is dat eens een moment alleen.”
Positief opvoeden en verbinden met je kind
Positief opvoeden draait rond verbinding, benadrukt Sara. “Je zoekt volop de verbinding met je kind. Die verbinding steunt op warmte, liefde, begrip, én ook op het aangeven van een duidelijke grens. Dat reguleert je kind.”
“Stel dat je zesjarige dochter televisie kijkt. Jij vraagt om de tv uit te zetten, want het is etenstijd. Maar ze luistert niet of wil per se verder kijken. Vanuit frustratie zou je bruusk kunnen ingrijpen: naar het toestel lopen en dat meteen uitzetten. Dat is de autoritaire opvoedingsstijl die vroeger vooral heerste. Je doet iets omdat ik het zeg. Punt.”
“Maar je kan ook vertrekken vanuit het perspectief van je tv-kijkende kind. Misschien heeft ze het niet gehoord. Dus herhaal je de vraag even. Of misschien vindt ze het moeilijk om te stoppen met iets leuks. Dus toon je begrip en zeg je rustig: ‘Mama vraagt om de tv uit te zetten en ik zie dat het precies moeilijk is voor jou. Nog 2 minuutjes en dan gaat de tv uit’.”
“Je stelt dus wél een grens. En die bewaak je. Na 2 minuten gaat de televisie echt uit. Maar je toont eerst empathie, je geeft je kind ook inspraak waar het kan.”
Positief opvoeden en verbinden met jezelf
“Probeer valkuilen te vermijden als je kind niet meteen het gewenste gedrag vertoont. Je hebt dan makkelijk de neiging om de strijd aan te gaan met je kind. Positief ouderschap kan een uitweg bieden. Bedenk dan dat je kind zich machteloos voelt of misschien jouw ondersteuning nodig heeft.”
“Gevoelens van teleurstelling of frustratie horen erbij, en die mogen er ook zijn. Alleen vinden we dat als ouder niet altijd makkelijk. En dat is stresserend. Misschien heb je zo’n inspraak zelf als kind niet ervaren. Zoek dan de verbinding met jezelf: wat heb jij nu nodig om jouw gevoel te reguleren?”, geeft Sara mee.
Positief opvoeden is ook verbinden met je netwerk
Naast verbinding met je kind en met jezelf, is er nog een 3de belangrijke vorm van verbinden binnen positief opvoeden. “Zoek verbinding met anderen, met je netwerk. Voel je dat het even niet lukt, durf dan hulp te vragen. Doe een beroep op het ‘nest rond jouw nest’”.
“We verwachten als ouder veel van onszelf. We vinden dat we het alleen moeten kunnen. We zijn kritisch voor onszelf. Heel wat ouders ervaren ook druk vanuit hun omgeving om het ‘perfect’ te doen.”
Ook dat is een valkuil, weet Sara. “Positief opvoeden is niet bedoeld om de druk op de schouders van ouders te verhogen, integendeel. Je hoeft niet altijd de perfecte ouder te zijn. Vandaar het idee van ‘goed genoeg’ of ‘mild’ ouderschap.”
“Faalervaringen horen erbij. Ouderschap is zoeken. En soms kan hulp of steun inroepen ook een kracht zijn. Het ouderschap biedt dan een nieuwe kans om veerkracht in je leven op te bouwen.”
“Toon empathie, geef je kind waar het kan kind inspraak en geef een duidelijke grens aan indien nodig”
Ouders helpen elkaar
“Daarom willen we in de eerstelijnspsychologie meer en meer inzetten op groepssessies met ouders. Samenzitten rond thema’s en situaties waarmee elke ouder wordt geconfronteerd. Ervaringen delen, stilstaan bij je krachten als ouder en elkaar tips geven. Elkaar helpen om veerkrachtig in het opvoeden te staan”, zegt Sara.
“Voor veel ouders is het een drempel om zich kwetsbaar op te stellen en hulp te vragen. Of om er tijd voor vrij te maken. Maar zie het als een investering die je op termijn weer meer positieve gevoelens en plezier in je gezin kan geven.”
10 handvaten voor positief opvoeden
- Wil je je kind iets tonen of duidelijk maken, richt dan je aandacht volledig op je kind. Stop met wat je bezig bent. Doe regelmatig iets wat jullie allebei fijn vinden.
- Ook fysieke verbinding, zoals een knuffel, hand vasthouden, zachtjes wiegen … kan regulerend zijn. Uiteraard doe je dat alleen als je kind daar behoefte aan heeft.
- Laat je kind weten wat jou interesseert. Spreek erover, vertel over je dag. Maar vraag evengoed naar de interesses van je kind.
- Moedig je kind aan en geef positieve feedback. Heeft je kind iets gedaan wat je graag meer zou zien? Bekrachtig dat bijvoorbeeld met een ‘dank je wel om mee te helpen’.
- Bied een alternatief voor wat niet mag. Doet je kind iets wat je niet wil, zeg dan kort wat niet mag en vertel erbij wat wel kan. Binnen spelen met een bal mag niet? Neem een zachte of kleinere bal, of doe schoenen aan en ga buiten spelen met de bal.
- Geef het goede of juiste voorbeeld. Kinderen leren nieuwe dingen vooral door wat ze zien.
- Stel grenzen. Maak bepaalde regels duidelijk. Bespreek ze eventueel vooraf eventjes met je kind. Stel ook alleen de hoogstnodige regels op. Te veel ‘moetjes’ en ‘mag nietjes’ kosten zowel jou als je kind veel energie om ze na te leven. Bepaal wat je echt belangrijk vindt en stel daarover grenzen op. Is het voor jou belangrijk dat je kind ’s avonds opruimt of mee de tafel dekt? Dan is dat de regel voor jullie avondshift thuis.
- Stel realistische – geen te hoge – verwachtingen. Een kind blijft een kind en gedraagt zich al eens minder. Het luistert niet altijd en doet soms iets wat niet kan of mag. “Wij zeggen thuis weleens dat ‘het potje flink’ op is of dat het emmertje ‘samen leuke dingen doen’ gevuld moet worden”, zegt Sara.
- Wees mild voor jezelf als ouder. Positief ouderschap is niet hetzelfde als perfect ouderschap. Je kan nooit de volmaakte ouder zijn, en daaraan vasthouden zorgt voor frustratie en teleurstelling.
- Zorg voor jezelf. Het is moeilijk om een rustige en begripvolle ouder te zijn als je zelf onder stress staat. Maak regelmatig een ‘pitstop’ om na te gaan wat jij nodig hebt om veerkrachtig te kunnen opvoeden en weer opgeladen verder te kunnen. Maak voldoende tijd om te ontspannen en iets leuks te doen voor jezelf.
Wie is Sara Casalin?
Sara Casalin werkt als kinder- en jongerenpsychologe bij Solidaris. Ze specialiseert zich in hulp bij het ouderschap in de eerste levensjaren. Daarover schreef ze al verschillende artikels. Ze werkte ook een online module uit om ouders de weg te wijzen in het prille ouderschap.
Daarnaast legt ze zich toe op stress en depressie, en psychisch welzijn en geluk. Dat doet ze ook in haar eigen praktijk ‘Umane voor Positieve Psychologie’.