Kanker raakt niet alleen je lichaam, maar ook je geest. Oncopsychologe Hadi Waelkens ziet dagelijks hoe onze mentale gezondheid nauw verbonden is met ons fysieke welzijn. Ze benadrukt hoe een positief lichaamsbeeld bijdraagt aan ons mentaal welzijn, en omgekeerd. Maar wat gebeurt er met die balans als kanker je moe maakt?
“We zeggen weleens ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’ en dat klopt. De twee gaan voortdurend samen”, bevestigt Hadi Waelkens.
De impact van een kankerdiagnose
Een kankerdiagnose beïnvloedt je mentale gezondheid op verschillende manieren. “Maar hoe precies verschilt van persoon tot persoon”, zegt Hadi. Sommige mensen voelen zich volledig onderuitgehaald, terwijl anderen de behandeling relatief goed doorstaan.
Vaak krijgen zij nadien een mentale klap. “Het is een rouwproces: je raakt de band met je gezonde lichaam kwijt en hebt het gevoel dat je je lijf niet meer kent,” legt ze uit.
Veel meer dan kankerpatiënt
Kankerpatiënten worstelen ook met de ziekterol die anderen hen onbewust toewijzen. “Als je ziek wordt, zit je vaak tegen je wil in een soort slachtofferpositie”, duidt Hadi. “Je hebt inderdaad kanker, maar je bent en blijft veel meer dan alleen een kankerpatiënt. Vooral jonge(re) mensen hebben het daar moeilijk mee.”
Verder is de invloed van kanker op je omgeving vrij groot. “Patiënten voelen zich schuldig omdat ze er niet meer kunnen zijn voor hun vrienden en familie zoals ze zouden willen”, weet Hadi. “En al die zorgen komen boven op de behandelingen die ze krijgen, en de pijn en verzwakking die daar vaak bij horen.”
Goede dagen maken je optimistisch, waardoor je soms de neiging hebt om over je grens te gaan
(Mentale) vermoeidheid bij kanker
Vermoeidheid is een van de meest voorkomende klachten tijdens en na kanker. Hadi legt uit dat die vermoeidheid anders is dan de moeheid die we normaal voelen. “Het is een vermoeidheid die alles overheerst”, knikt ze.
Bovendien is de vermoeidheid niet in proportie met de activiteit. “Stel je voor dat je vroeger makkelijk 5 of 10 kilometer kon lopen, maar door de kanker voel je je al moe als je naar de bakker wandelt. Zulke dingen zijn niet alleen frustrerend, ze maken je ook onzeker.”
Onvoorspelbare en onzichtbare vermoeidheid
De vermoeidheid is onvoorspelbaar. Goede dagen wisselen elkaar onregelmatig af met lastige dagen. Dat maakt het moeilijk om plannen te maken. “Helaas weet je niet op voorhand hoe moe je zal zijn in de dagen of weken die volgen.”
“Goede dagen maken je optimistisch, waardoor je soms de neiging hebt om in het rood te gaan. Dat maakt het herstel op lastige dagen moeilijker, en het heeft een invloed op je sociale leven.”
Verder is de slopende vermoeidheid niet uiterlijk zichtbaar, aldus Hadi. “De vermoeidheid neemt je lichaam over, maar je kan ze niet zien. Omdat patiënten het vaak lastig vinden om erover te praten en toe te geven aan de vermoeidheid, stellen ze zichzelf in vraag. Ze denken ‘wat kan ik nog betekenen voor anderen als ik altijd moe ben?’. In sommige gevallen leidt vermoeidheid zo tot sociale isolatie.”
Omgaan met zorgen en onzekerheden
Kankervermoeidheid brengt extra zorgen en onzekerheden met zich mee. Hadi raadt aan om ze grondig aan te pakken. “Laat je bezorgdheden niet liggen”, benadrukt ze. “Anders kunnen ze zich opstapelen en leiden tot donkere gevoelens en depressie.”
In de eerste plaats kan zelfreflectie een oplossing bieden. “Probeer je gevoelens en gedachten toe te laten, en weet dat je er niet alleen voor staat”, geeft Hadi mee. “Durf te steunen op vrienden en familie. Er zijn ook allerlei ondersteunende hulpverleners. Zo kan je praten met een oncopsycholoog – dat is een psycholoog die zich specifiek richt op mensen met kanker.”
Sommige mensen met kanker hebben de neiging om weinig of niet af te spreken, omdat ze niet weten hoe ze zich die dag zullen voelen
Praten, mindfulness en beweging
Een oncopsycholoog kan helpen om je zorgen in kaart te brengen. “Het kan gaan over heel praktische dingen, maar natuurlijk ook je gedachten en gevoelens. We proberen te focussen op veerkracht en aansluiting vinden bij je netwerk.”
Mindfulnessoefeningen, zoals lichte yoga, ademhalingstechnieken of meditatie, kunnen daarbij helpen. “Mindfulness leert je om meer aandacht te hebben voor het hier en nu. Het helpt je om los te laten, en dat is echt nodig.”
Ook beweging speelt een grote rol in je mentaal welzijn. “Hoe minder je beweegt, hoe meer je conditie achteruitgaat”, weet Hadi. “En hoe minder fit je bent, hoe groter de kans op sombere gevoelens. Probeer daarom dagelijks een half uurtje een lichte fysieke activiteit te doen, zoals wandelen of fietsen.
Eerlijk zijn met je omgeving
Communicatie met je omgeving is heel belangrijk, maar vraagt veel energie. Hadi raadt aan om open te zijn over verwachtingen en om duidelijke afspraken te maken. “Talloze berichten van vrienden, familie en collega’s zijn goed bedoeld, maar ze kunnen overweldigend aanvoelen.”
“Overweeg daarom om te communiceren via een Messenger- of WhatsAppgroepje”, suggereert ze. “Zo houd je iedereen in je omgeving op de hoogte, zonder elk berichtje apart te moeten beantwoorden.”
Durf ook te zeggen wanneer het moeilijk gaat. “Sommige mensen met kanker hebben de neiging om weinig of niet af te spreken met vrienden of familie, omdat ze niet weten hoe ze zich die dag zullen voelen”, zegt Hadi.
“Dat is begrijpelijk, maar het werkt een sociaal isolement in de hand. Wees daarom open over je situatie en bevestig eventueel de dag zelf of de afspraak kan doorgaan. Je omgeving zal zeker begrip tonen.”
Zeg 'ik ben er voor je' of geef aan dat je niet goed weet wat je moet zeggen
Steun vinden
Voor de omgeving van iemand met kanker is het belangrijk om aanwezig te zijn en te luisteren, zelfs als dat moeilijk is. “Zeg 'ik ben er voor je' of geef aan dat je niet goed weet wat je moet zeggen”, adviseert Hadi. “Maar durf ook over je eigen leven vertellen. Mensen met kanker vinden fijn om even niet over hun ziekte te praten.”
Ook praktische steun is heel welkom. Eens een maaltijd koken, boodschappen ophalen of hulp bij andere taken … het zijn acties die een groot verschil maken. Als je kanker hebt, wil je ook nog kunnen genieten, onderstreept Hadi.
“Je wil genieten van de kleine dingen, bijvoorbeeld een wandeling maken. Die ontspannende activiteiten helpen om even los te laten.”
“Kanker doet je nadenken over hoe kwetsbaar het leven is, maar ook hoe mooi het is”, besluit Hadi. “En hoewel je door een heel moeilijke periode gaat, kan je veel verbinding vinden. Het is belangrijk om dat vast te houden.”