Ouder worden betekent vaak dat je op een bepaald moment moet uitkijken naar een andere en/of aangepaste woonvorm. Welke woonmogelijkheden zijn er voor senioren en hulpbehoevenden? En wat kost dat? Een overzicht.
Ouderen en wonen: wat zijn de verschillende woonvormen?
"Een assistentiewoning is niet langer dat kleine appartementje van 10 tot 15 jaar geleden"
Op deze pagina
Waar kunnen ouderen die niet meer thuis kunnen of willen wonen terecht? Dan is het antwoord vaak: een woonzorgcentrum. Maar vandaag zijn er méér mogelijkheden. We nemen je mee doorheen de verschillende woonvormen voor ouderen, met alle nodige informatie en getuigenissen.
1. Langer thuis wonen met hulp
Thuiszorg
Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je zorgbehoevend wordt. Thuiszorg kan dan een grote meerwaarde zijn als je ouder bent. Meer nog, de hulp van een thuisverpleegkundige of verzorgende kan ervoor zorgen dat je langer in je eigen omgeving kan blijven wonen.
“De vraag voor ondersteuning en zorg kan van de oudere zelf komen, maar even goed van de omgeving van de klant”, weet Liesbet Van Tendeloo van i-mens. “Dat kan een mantelzorger, een familielid, het ziekenhuis, een dokter of het ziekenfonds zijn. Het gebeurt zelden dat een hulpbehoevende persoon die zorg weigert.”
Hulp nodig? Ons ziekenfonds helpt je bij de aanvraag van een verzorgende, thuisverpleging of andere thuiszorg.
“Wat we wel soms zien, is dat oudere personen zelf hun mogelijkheden wat verkeerd inschatten. Het is dan niet zo dat ze geen hulp willen toelaten, maar wel dat je met hen beter moet afstemmen welke zorg en ondersteuning ze precies nodig hebben. Vandaar dat wij het altijd hebben over ‘onderhandelde zorg’: we overleggen met de persoon in kwestie.”
Actief luisteren naar de oudere persoon is het uitgangspunt bij thuiszorg. “Wat is de concrete vraag en hoe kunnen wij daaraan tegemoet komen? We vullen niet op voorhand in wat er moet gebeuren. Zo vermijd je een betuttelende houding, iets wat veel ouderen vreselijk vinden”, benadrukt Liesbet.
“Een ergotherapeut kijkt naar de concrete vraag van ouderen en vult niet op voorhand in wat er moet gebeuren. Zo vermijd je een betuttelende houding”
“De grootste troef van thuiszorg is simpel: we doen er alles aan om een oudere met een zorgnood te ondersteunen en zo lang mogelijk kwaliteitsvol in de eigen woning te laten leven. En dat kan met een beetje hulp soms makkelijker dan je zou denken. Met thuiszorg kan je hulp op maat bieden. Afgestemd op wat voor ieder afzonderlijk belangrijk is, op een menselijke manier. De verzorgende wordt voor sommigen zelfs een vertrouwenspersoon.”
Waaruit bestaat de hulp van thuiszorg in de praktijk? “De zorg en ondersteuning die wij bieden is heel breed. Concreet bieden we hulp in het huishouden, bij lichamelijke zorg, bij eenzaamheid, met sociale contacten …”
Ergotherapie
Twijfel je of je woning klaar is voor je ‘oude dag’? Of wil je weten hoe je dagelijkse leven makkelijker kan met enkele simpele tips? Vaak kunnen kleine ingrepen of aanpassingen in je huis al een groot verschil maken. En een ergotherapeut kan je daarbij prima helpen.
Ergotherapeuten Annelies en Sofie gaan geregeld op huisbezoek om advies te geven hoe je een woning kan aanpassen. “Wij zorgen ervoor dat mensen zo comfortabel mogelijk thuis kunnen wonen”, zegt Annelies. “Vaak hebben ouderen schrik dat wij hen uit hun huis gaan halen. Dat is helemaal niet zo. Veel mensen willen niets liever dan thuis blijven wonen. Dus kijken we hoe dat op een veilige en verantwoorde manier kan.”
“We vertrekken altijd van een hulpvraag. Daarbij hebben we respect voor de ouderen. We luisteren gericht naar hun wensen, wat zij willen of niet willen. We betrekken hen en houden rekening met hun visie, want tenslotte zijn ze nog altijd ‘baas’ in eigen huis. Pas daarna gaan we over tot ons bezoek en advies. Het gaat dus telkens over advies op maat”, benadrukt Sofie.
“Als wij van mening zijn dat het eigenlijk geen goed idee is om nog langer thuis te wonen, dan gaan we na of een persoon al heeft nagedacht over alternatieven en/of hiervoor openstaat. Maar we zullen nooit uitspreken of rechtstreeks benoemen tegen iemand dat hij niet langer thuis kan blijven”, zegt Sofie. “Wat we wel doen, is een gesprek aangaan over veiligheid. Zeker als een persoon al een paar keer een valpartij heeft meegemaakt”, gaat ze verder.
Ergotherapeuten stellen alles in het werk om valincidenten te vermijden. Valpreventie is een van hun prioriteiten. Ze geven aan wat de belangrijkste risicofactoren zijn, om dan met gericht advies valpartijen te voorkomen. “Soms zit het in iets heel kleins. Denk aan de schoenen die je draagt of hoe je dagindeling eruitziet”, weet Annelies.
Ergotherapeuten maken angst om te vallen ook bespreekbaar en zoeken naar oplossingen. Bijvoorbeeld met een personenalarm, dat je makkelijk rond je nek of pols draagt. Als het nodig is, kan een oudere snel hulp inroepen. Een druk op de knop en je staat in contact met de alarmcentrale, die de situatie inschat en (eventueel) je contactpersonen waarschuwt of de hulpdiensten belt.
Wat zijn de meest voorkomende en belangrijkste aanpassingen in een woning die langer thuis wonen mogelijk maken? “Dat zijn de ingrepen en hulpmiddelen in badkamer en toilet. Bijvoorbeeld handgrepen aan het toilet of in de douche, een douchestoel of badpland … Deze kleinere hulpmiddelen zijn niet zo ingrijpend en relatief goedkoop. Daardoor is de drempel minder groot om ze aan te schaffen ”, zegt Sofie.
“We focussen ook erg op toegankelijkheid. Oudere woningen zijn niet altijd gemaakt voor (levens)lang thuis leven. Ook daar is de badkamer vaak een plaats waar aanpassingen nodig zijn. Bijvoorbeeld een inloopdouche, een douchestoel, een traplift als de slaap- en badkamer boven zijn … Maar die brengen natuurlijk al grotere werken met zich mee, en zijn dus duurder”, aldus Annelies.
“Als we aanpassingen voorstellen, moeten ze technisch én financieel haalbaar zijn”, vult Sofie aan. “Kan je een bad vervangen door een inloopdouche, kan er een traplift worden geplaatst, wat zal het kosten? We adviseren altijd om iemand te laten komen kijken die hierin gespecialiseerd is en als de mensen het willen, begeleiden we ze hierin.”
"Na het huisbezoek maken we een adviesrapport op waarin we het advies op maat beschrijven en visualiseren (schema, plan met maatvoering, foto's ...). Ons advies is vrijblijvend en onze voorstellen zijn suggestief. De mensen beslissen uiteraard zelf wat ze wel of niet doen."
En wat kost dat?
- Voor thuisverpleging regelt je ziekenfonds de betaling rechtstreeks met de thuisverpleegkundige. Zelf betaal je dus niks. De kostprijs van de verzorgende wordt bepaald op basis van je inkomen (pensioen) en gezinssamenstelling.
- Elk huisbezoek en advies van een ergotherapeut is gratis, ook als die meerdere keren langskomt. Wil je de hulp inschakelen van een ergotherapeut, dan kan je tercht bij de Dienst Maatschappelijk Werk van ons ziekenfonds.
2. Woonzorgcentrum
Als je niet meer kan of wil zelfstandig thuis wonen, dan is een woonzorgcentrum een mogelijke woonvorm. Toch lijkt het een grote opgave voor veel ouderen om de stap te zetten naar zo'n centrum. Want een ‘rusthuis’ of een ‘home’ is geen pretje, hoor je vaak.
Zelf gekozen
Maar verhuizen naar een woonzorgcentrum hóeft niet negatief te zijn. Eduarda (89) bewijst dat je er je oude dag heel gelukkig kan doorbrengen.
Voor ze verhuisde naar het woonzorgcentrum, woonde Eduarda in een appartement met haar dochter. “Ik koos er zelf voor om de stap te zetten naar dit centrum. Mijn dochter had het moeilijker met mijn verhuis dan ik. Maar ik zit hier echt goed. Ik heb hier meteen mijn draai gevonden.”
“Mijn dochter had het moeilijker met mijn verhuis naar het woonzorgcentrum dan ik”
“Ik ben oprecht gelukkig. Ik ben van nature erg positief, maar je maakt er ook van wat je zelf wil. Zit je met iets, zeg het gewoon tegen het personeel. Heb je iets nodig, vraag het. Dat zeg ik ook altijd tegen mijn vriendin Louisa.”
Lees Eduarda’s volledige verhaal.
En wat kost dat?
De kostprijs van een verblijf in een woonzorgcentrum bedroeg op 1 mei 2023 gemiddeld 70,15 euro per dag. Dat komt per maand neer op een gemiddelde factuur van meer dan 2100 euro. Elk jaar brengt het Agentschap Zorg en Gezondheid de dagprijs in kaart.
Natuurlijk zijn er prijsverschillen tussen de verschillende soorten woonzorgcentra én afhankelijk van de regio waar je woont. De gemiddelde dagprijs ligt het hoogste in privé-woonzorgcentra (commerciële).
In de woonzorgcentra die uitgebaat worden door een vzw ligt de prijs een stuk lager. De openbare woonzorgcentra blijken het goedkoopst.
Wat zit precies inbegrepen in het bedrag van de dagprijs? De huur van een persoonlijke kamer en de gemeenschappelijke ruimtes, maaltijden, verpleging en animatie. Een overzicht van alle inbegrepen kosten vind je op de website van Agentschap zorg en Gezondheid.
Maar een woonzorgcentrum kan daarnaast nog supplementen aanrekenen voor kosten, zoals internet of telefonie, een kappersbezoek ...
Cultuursensitief woonzorgcentrum
De bedoeling van een woonzorgcentrum is dat elke bewoner zich er thuisvoelt. Zijn rusthuizen daarvoor voldoende aangepast aan de culturele diversiteit van onze samenleving?
Saphir, een gloednieuwe woonomgeving voor ouderen in Brussel, wil alvast de toon zetten voor cultuursensitief wonen op je oude dag: een manier van wonen die zoveel mogelijk rekening houdt met de volledige achtergrond van elke unieke persoon.
Een cultuursensitief woonzorgcentrum is vrij nieuw in ons land. Saphir is het allereerste woonzorgcentrum dat zich zo naar voren schuift. Volgens Wesley Antheunis, directeur van de groep waartoe Saphir behoort, is de essentie nochtans simpel. “We starten met 1 duidelijk idee: luisteren naar elkaar. Respect voor iedereen. Concreet wil dat zeggen dat je rekening houdt met ieders gewoontes. En dat gaat veel verder dan enkel religie.”
Lees hoe het eraan toegaat in woonzorgcentrum in Saphir. En hoe de bewoners het er ervaren.
Rainbow Ambassadors: “Mentaliteit rond LGBTQI+-ouderen moet veranderen”
Er zijn steeds meer LGBTQI+-senioren. Het gaat over zo’n 10 % van onze bevolking. Maar vaak heerst er nog een groot taboe in woonzorgcentra en assistentiewoningen, zeker als het gaat over seksualiteit en intimiteit. Het gevolg? Heel wat ouderen kruipen weer in de kast.
Daarin willen de vrijwilligers van vereniging Rainbow Ambassadors verandering brengen. Met infosessies en praatgroepen ondersteunen ze zorgorganisaties en -teams, en senioren die opkomen voor een LGBTQI+-vriendelijk beleid in de ouderenzorg. Zo willen ze komen tot een veilige woonplek voor hen.
“We willen LGBTQI+-ouderen een gezicht geven. Want in de meeste woonzorgcentra, en eigenlijk in de hele ouderenzorg, zijn zij onzichtbaar. Vooral omdat de meesten onder hen geen omkadering vinden waarin ze geloven of voelen dat ze zichzelf mogen zijn. Dus outen ze zich dikwijls niet (meer)”, vertelt Maggy Doumen, covoorzitter van Rainbow Ambassadors.
“Heel wat woonzorgcentra gaan ervan uit dat iedereen hetero is. Kijk maar eens naar de beelden die gebruikt worden in brochures of op websites. Je ziet bijna nooit een ouder koppel van 2 mannen of vrouwen. Of je krijgt een vraag over ‘je man’ of ‘je vrouw’, niet ‘je partner’. Dat voel je als niet-hetero, je vindt geen aanknopingspunt.”
“Bovendien is er een groot taboe rond (holebi- en trans)seksualiteit onder ouderen. Roddels gaan heel snel rond. Sommigen durven in hun kamer zelfs geen foto’s van een van de kinderen of kleinkinderen te zetten die wijzen op een niet-heterorelatie. Zo raak je als LGBTQI+-senior makkelijk geïsoleerd.”
Maar het taboe heeft ook gevolgen op het vlak van gezondheid. “Mensen durven niet te zeggen dat ze hiv-positief zijn, transpersonen laten niet weten welke medicatie ze nodig hebben … Allemaal uit angst om gediscrimineerd te worden”, weet Maggy.
“De mentaliteit én opleiding in de ouderenzorg moet veranderen. Soms weet het zorgpersoneel niet goed hoe ze moeten omgaan met LGBTQI+-ouderen. Neem iemand die lijdt aan dementie. Die verliest een aantal remmingen en dan komt de eerder verborgen geaardheid duidelijk naar boven. Een juiste houding en aanpak ten opzichte van andere bewoners is dan enorm belangrijk.”
“Wij proberen ervoor te zorgen dat er een non-discrimatiebeleid komt in woonzorgcentra. Met andere woorden: LGBTQI+-ouderen staan duidelijk vermeld, net zoals mensen met een andere culturele achtergrond. Daarvoor proberen wij met Rainbow Ambassadors zoveel mogelijk te gaan praten met woonzorgcentra, om uit te leggen hoe dat allemaal concreet kan worden ingevuld. Voor specifieke vormingen over dit thema kunnen ze ook altijd bij ons terecht.”
“We zouden ook graag hebben dat er een duidelijke controle komt of centra er rekening mee houden. Daarvoor rekenen we op diversiteitsverantwoordelijken binnen de woonzorgcentra. Maar ook de zorginspectie zou die check voor haar rekening kunnen nemen. Dat gebeurt nog niet genoeg, maar het is iets waaraan wij in de toekomst zeker willen werken.”
3. Assistentiewoning
Vroeger kende je het als een ‘serviceflat’. Vandaag spreken we over een assistentiewoning: een woning aangepast aan de noden van iemand die ouder wordt. Een appartement waar je als 65-plusser nog altijd zelfstandig woont, ook als het soms wat moeilijker gaat, met de nodige ondersteuning van thuiszorg of mantelzorg.
Veilig wonen
“Een erkende assistentiewoning is zodanig aangepast dat die alle vragen, bekommernissen en problemen van de bewoner(s) oplost”, zegt Maarten Criem van Community Building (ontwikkelt vastgoed voor senioren). “In de 1ste plaats moet je er veilig kunnen wonen. Er zijn geen drempels, er zijn hulpmiddelen zoals handgrepen in het toilet en de douche, alles is aangepast aan een rolstoel, er is een oproepsysteem om hulp in te roepen …”
“Hier wonen koppels die jaarlijks een paar keer op vakantie gaan, uitstappen maken … Alleen vonden ze hun huis te groot worden. In de plaats van te verhuizen naar een (huur)appartement, kozen ze meteen voor een assistentiewoning.“
Vooroordelen over assistentiewoning weg
Over assistentiewoningen bestaan soms nog vooroordelen. ‘Ze zijn te duur’. ‘En waarom zou je ervoor kiezen en betalen als je al die hulp nog niet nodig hebt?’ … “Toch merken we dat mensen alsmaar sneller kiezen voor een assistentiewoning. De woningen zijn even modern als een koop- of huurappartement. Met een prima uitgeruste keuken, voldoende leefruimte, 1 of 2 slaapkamers, een aangepaste badkamer, 1 of 2 terrassen …”
“Het zijn ook niet langer de kleine appartementjes van 10 tot 15 jaar geleden. Vandaag vind je ruime assistentiewoningen tussen 60 en 140 m².”
4. Cohousing
Cohousing is nog relatief nieuw in het woonaanbod voor ouderen. Het is een initiatief waarbij je leeft in je privèwoning, maar die maakt deel uit van een groter geheel waar je met verschillende gezinnen samenleeft. Met andere woorden: je hebt je eigen plek, maar je deelt ook een aantal ruimtes met andere bewoners. Het is een prima alternatief voor jonge senioren om de kans op levenslang thuiswonen te vergroten.
Roland Kums probeert met zijn Samenhuizen vzw cohousing voor ouderen te ondersteunen en bekender te maken bij het grote publiek. “Als we spreken over cohousing voor ouderen, dan is de term ‘gemengde cohousing’ eigenlijk correcter. Het is niet zo dat in 1 gebouw alleen maar ouderen wonen. Ouderen leven samen met jongere gezinnen (met kinderen)”, verduidelijkt hij.
Toch blijkt de huidige generatie van 50- en 60-plussers het moeilijkst te overtuigen van deze woonvorm. Terwijl in een cohousingproject stappen veel voordelen biedt voor bijvoorbeeld koppels van wie de kinderen het huis uit zijn. “Het sociale contact en de hulp van buren die je makkelijk kan inschakelen zijn de grootste troeven”, zegt Roland.
“Uitgebreidere zorg, zoals in een assistentiewoning, heb je niet. Maar praktische en emotionele ondersteuning is er wel. Hulp bij boodschappen of een paar huishoudelijke klusjes, een luisterend oor … het zijn zaken die veel ouderen een eind op weg helpen.”
“Uitgebreidere zorg, zoals in een assistentiewoning, heb je niet bij cohousing. Maar praktische en emotionele ondersteuning is er wel”
En wat kost dat?
“Een woning in een cohousingproject is niet per se goedkoper dan een klassieke woning. Maar je hebt het voordeel dat je voor hetzelfde geld wel meer woonkwaliteit hebt”, aldus Roland. “Bovendien kan je zaken delen waardoor je kan besparen. Denk aan een deelauto, gebruikstoestellen in gemeenschappelijke ruimtes, zonnepanelen samen aankopen, een gedeelde tuin …”
5. Kangoeroewonen of zorgwonen
Veel ouderen willen graag zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Maar op een bepaald moment hebben sommigen ouderen toch zorg nodig. Dan is het fijn als iemand dicht bij jou die zorg kan bieden. Een zorg- of kangoeroewoning kan een prima oplossing zijn.
Je kan een oudere persoon bij jou laten intrekken en tegelijk een eigen woonplek (en privacy) geven. Bij zorgwonen richt je in een bestaande woning een kleinere wooneenheid in voor oudere (of zorgbehoevende) personen. Zij wonen bij jou (en je gezin) en je kan zorg verlenen. Het omgekeerde kan ook: je kan als zorgverlener gaan wonen bij een oudere (of zorgbehoevende) persoon.
Maar zowel de zorgverlener als de oudere personen worden beschouwd als 2 aparte gezinnen die wonen op 1 adres. Dat is vooral belangrijk op financieel en fiscaal vlak. Zo heeft elk gezin een eigen kadastraal inkomen en onroerende voorheffing.
Wat mag en wat niet: voorwaarden voor een kangoeroewoning
Een zorgwoning moet voldoen aan bepaalde voorwaarden (zie verder). Een kangoeroewoning is de term die in de praktijk vaak gebruikt wordt (maar stedenbouwkundig en wettelijk geen afzonderlijke betekenis heeft).
Er zijn altijd 2 wooneenheden: de hoofdwoning van het gezin en de ondergeschikte wooneenheid voor de personen die zorg nodig hebben. De bewoners hebben hun eigen slaapkamer, badkamer, keuken en woonkamer, maar in de praktijk zijn er vaak ruimtes die je ook deelt.
Opgelet, een zorgwoning of kangoeroewoning moet voldoen aan een aantal wettelijke voorwaarden.
- De ondergeschikte wooneenheid mag maximaal 1/3 van het totale bouwvolume van de woning innemen.
- De ondergeschikte wooneenheid is ingericht voor maximaal 2 personen van 60 jaar of ouder of maximaal 2 hulpbehoevende personen.
- Beide delen zijn van dezelfde eigenaar.
Als je een woning ombouwt tot kangoeroewoning zonder ze uit te breiden, moet je geen stedenbouwkundige vergunning aanvragen. Een eenvoudige melding volstaat. Maar als je een aanbouw zet, is zo’n vergunning wel verplicht.
En wat kost dat?
Het grote voordeel van een zorgwoning of kangoeroewoning is dat je heel wat kosten kan delen. Aankoop- of bouw(grond)kosten bijvoorbeeld bij een nieuwbouw.
Als je een woning renoveert tot een kangoeroewoning kan je rekenen op de aanpassingspremie voor 65-plussers.
Kangoeroewonen is natuurlijk voor Roger, Inge en Yahmina
Inge (56) trok kort na de geboorte van dochter Yahmina (bijna 17) weer naar haar ouderlijke huis. Moeder en dochter gingen bij Inges vader Roger (80) wonen. Vandaag, bijna 17 jaar later, wonen ze er nog altijd. Voor deze familie is kangoeroewonen de normaalste zaak van de wereld.
“Het is fijn dat ik mijn kleindochter Yahmina van zo dichtbij heb zien opgroeien”, vertelt Roger. En dat is niet het enige voordeel. De hele familie is enthousiast als het over kangoeroewonen gaat.
“Het is fijn dat ik mijn kleindochter Yahmina van zo dichtbij heb zien opgroeien”
“Het voelt voor ons heel natuurlijk aan”, vertelt Inge. “Ik heb nooit de nood gevoeld om een eigen huis te hebben. Ik vind dat niet belangrijk. Kangoeroewonen sluit perfect aan bij wie ik ben en wat ik wil.”
“We zijn een erg warme familie, we voelen elkaar goed aan. We zijn zorgzame types die elkaar helpen en telkens weer elkaars gezelschap opzoeken. Ik zou het niet anders willen”, bevestigt Yahmina.