Voelde jij je weleens eenzaam? We denken vaak dat vooral ouderen eenzaam zijn, maar het gevoel komt bij elke leeftijdsgroep voor. Professor schoolpsychologie en ontwikkeling in context Luc Goossens vertelt over de oorzaken en gevolgen van eenzaamheid, en hoe we ermee kunnen omgaan.
Eenzaam, maar niet alleen
“We gebruiken de termen ‘eenzaamheid’ en ‘alleen zijn’ makkelijk door elkaar, maar die begrippen betekenen niet hetzelfde”, begint Goossens.
Terwijl ‘alleen zijn’ betekent dat je fysiek alleen bent of geen contact hebt met anderen, verwijst eenzaamheid naar de onaangename gevoelens die ontstaan als we ontevreden zijn over onze relaties, of het gebrek aan relaties. “Eenzaamheid is een inschatting van hoe het met je gaat. Dat is iets heel anders dan fysiek alleen zijn.”
Iedereen heeft verwachtingen over sociale relaties. Als onze verwachtingen niet (meer) overeenkomen met de werkelijkheid, ontstaat eenzaamheid. “Dat kan bijvoorbeeld door een stukgelopen romantische relatie, door verminderd contact met familie, of oppervlakkigere contacten met vrienden”, legt Goossens uit.
“Iemand met een druk sociaal leven kan toch eenzaam zijn, als die niet de verwachte diepgaande relaties bereikt”
“Een persoon met een druk sociaal leven kan dus toch eenzaam zijn, als die niet de verwachte diepgaande relaties bereikt. Een grote hoeveelheid kennissen om oppervlakkig mee te praten zijn dan niet genoeg. Soms wil je meer goede vrienden, waarmee je vaker diepgaand contact hebt.”
De vele gezichten van eenzaamheid
Hoewel we eenzaamheid vaak verbinden met ouderen, komt het voor in alle leeftijdsgroepen. We zien 2 pieken van eenzame gevoelens: bij jongvolwassenen rond de 30 jaar en bij ouderen boven 80 jaar.
Bij ouderen zijn de oorzaken meestal duidelijk: het verlies van een partner, familieleden of leeftijdsgenoten, gezondheidsproblemen en een mindere of beperkte mobiliteit. “Er zijn steeds minder mensen van jouw generatie en fysiek wordt het moeilijker om uit het huis te gaan om sociaal contact te leggen”, weet Goossens.
Bij jongvolwassenen is dat anders. Zij hebben vaak hoge verwachtingen rond sociale relaties en de toekomst, wat tot teleurstelling kan leiden. “Vroege dertigers hebben vaak het gevoel dat ze erbij moeten horen, dat ze veel vrienden moeten hebben en constant bezig moeten zijn. Die druk kan net het tegenovergestelde effect hebben en gevoelens van eenzaamheid versterken”, aldus Goossens. Bovendien kunnen levensveranderingen, zoals de start in een nieuwe job, verhuizen naar een andere stad of een stukgelopen relatie, bijdragen aan een gevoel van isolement.
Eenzaamheid en sociale media
Sociale media kunnen gevoelens van eenzaamheid bij jongeren versterken. Onderzoek toont aan dat intensieve gebruikers van sociale media zich meer eenzaam voelen dan gematigde gebruikers. “Intensieve gebruikers hechten meer belang aan sociale media en doen ook meer aan sociale vergelijking”, zegt Goossens. “Ze spiegelen zich aan bekende of heel succesvolle personen en willen diezelfde levensstandaard bereiken. Als ze daar niet in slagen, kunnen gevoelens van eenzaamheid ontstaan.”
Maar ook jongeren die geen sociale media gebruiken voelen zich meer eenzaam dan gematigde gebruikers. “Zij kunnen niet meepraten over posts die anderen op sociale media zien, dus ze voelen zich sneller buitengesloten”, zegt Goossens.
Toch kunnen we niet zeggen dat sociale media zorgen voor een algemene stijging van de eenzaamheid bij jongeren. “Sociale media kunnen heel verbindend zijn om contacten te onderhouden met personen die bijvoorbeeld ver weg wonen, of om contacten aan te halen uit het verleden. Heel veel hangt af van de manier waarop je sociale media gebruikt.”
Oorzaken van eenzaamheid
De oorzaken van eenzaamheid zijn divers en kunnen zowel sociaal, fysiek als psychologisch zijn. Professor Goossens wijst op verschillende kwetsbaarheden die bijdragen aan eenzaamheid:
- Gezondheidsproblemen: mensen die langdurig ziek zijn, krijgen in het begin veel bezoek, maar dat neemt na een tijdje af. Daardoor kan sociaal isolement ontstaan.
- Werkloosheid en armoede: door langdurige werkloosheid of financiële problemen kunnen mensen sociaal geïsoleerd raken. Ze durven bijvoorbeeld geen mensen bij hen thuis uit te nodigen of hebben geen geld voor leuke activiteiten.
- Levensveranderingen, zoals een scheiding, het overlijden van een dierbare of verhuizen naar een nieuwe omgeving kunnen gevoelens van eenzaamheid versterken, omdat het netwerk van sociale contacten verandert of vermindert. “Veel studenten die op kot gaan voelen zich het eerste jaar van hun studententijd in zekere mate eenzaam”, verduidelijkt Goossens. “Omdat hun sociale kring nog niet groot genoeg is.”
Gevolgen van eenzaamheid op je geest
Gevoelens van eenzaamheid doen ons nadenken over onze sociale relaties. “Dat is goed, want daardoor zijn we geneigd om onze situatie te veranderen”, vindt Goossens. “Maar als die pogingen om iets te veranderen mislukken, laten sommige mensen het hoofd hangen. En dan kunnen die gevoelens steeds negatiever worden.”
Hoe langer iemand zich eenzaam voelt, hoe moeilijker het wordt om nieuwe en diepe relaties te ontwikkelen. “Mensen kunnen sociale angsten krijgen of worden terughoudend, omdat ze bang zijn om te falen. Ze vinden het alsmaar moeilijker om zich open te stellen voor anderen, maar daardoor versterk je ongewild het gevoel van isolement.”
Wie te lang met gevoelens van eenzaamheid blijft zitten, heeft een grotere kans op psychologische problemen, zoals depressie. “Je voelt je alleen en je geraakt er zelf niet meer uit. Dan zie je de toekomst negatief en dat maakt het alleen maar erger. In die extreme gevallen is het aangeraden om psychologische hulp te zoeken”, zegt Goossens.
Eenzaamheid voel je in je lichaam
Eenzaamheid heeft niet alleen invloed op onze mentale gezondheid, maar kan ook fysieke klachten veroorzaken. “Net als stress kan eenzaamheid een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem, wat leidt tot een verhoogd risico op infecties”, weet Goossens.
Daarnaast hebben eenzame mensen een hogere kans op ongezonde leefgewoonten, zoals minder bewegen en het gebruik van verslavende middelen. Dat kan leiden tot overgewicht en hart- en vaatziekten.
“Het risico op alzheimer stijgt naarmate ouderen zich eenzamer voelen”
Er bestaat ook een verband tussen eenzaamheid en dementie. Onderzoek toont aan dat het risico op alzheimer stijgt naarmate ouderen zich eenzamer voelen. “Eenzame mensen ervaren meer stress door sociaal contact, omdat ze het minder gewoon zijn en ook hoge verwachtingen kunnen hebben. Ze zoeken dan net minder contact, waardoor hun hersenen minder gestimuleerd worden”, verduidelijkt Goossens.
“Dat vergroot de kans op dementie, en zelfs op vroegtijdig overlijden. Studies tonen aan dat ouderen die zich eenzaam voelen vroeger sterven dan ouderen die goed omringd zijn.”
Omdat we vaak focussen op eenzaamheid bij ouderen, wordt het probleem bij dertigers onderschat. Bij hen komt eenzaamheid vooral tot uiting in slaapproblemen. “De kwaliteit van de slaap kan ernstig verminderen”, zegt Goossens.
Verstoorde nachtrust, waarbij je vaak wakker wordt en niet in een diepe slaap geraakt, is een veelvoorkomend symptoom van eenzame mensen op jongere leeftijd.
Hoe ga je om met eenzaamheid?
“We beschouwen eenzaamheid vaak als iets alarmerends, een mentale toestand waarin niemand zich wil bevinden”, vindt Goossens. “Maar eigenlijk is het een deel van ons leven. Iedereen voelt zich op bepaalde momenten in het leven eenzaam. Dat is niet erg, je mag er alleen niet in blijven zitten.”
Voor Goossens is het belangrijk om je gevoelens te erkennen en van daaruit te werken aan een beter sociaal netwerk. “Om gevoelens van eenzaamheid te voorkomen of verminderen, moet je voor verbondenheid zorgen. Zorg goed voor je sociale relaties en contacten, dan ben je al halfweg.”
Tegelijk is het ook nuttig om de kwaliteit van je bestaande sociale relaties te evalueren. “Stel jezelf de vraag hoe belangrijk je iemand vindt, en hoeveel moeite jij en de andere persoon in jullie contact steken”, verduidelijkt Goossens. “Als je merkt dat de relatie tussen jou en een vriend niet wederkerig is, houd je beter niet halsstarrig vast. Steek energie in mensen die jou ook de moeite waard vinden. Op die manier maak je ook ruimte voor nieuwe contacten.”
Er zijn ook een aantal praktische stappen die je kan zetten. “Ga regelmatig wandelen in een groene omgeving om je gedachten te verzetten. Doe dat samen met anderen en durf je gevoelens te benoemen.”
Lid worden van een (sport)vereniging kan ook zorgen voor nieuwe contacten, die je gevoel van isolement verkleinen. De socioculturele verenigingen van Solidaris brengen mensen op een verbindende manier samen voor ontspannende activiteiten.
"Hoe meer mentale rust je hebt, hoe makkelijker je verbondenheid voelt”
Heb je het gevoel dat je vastzit in je eenzaamheid? Dan is het nuttig om psychologische hulp in te schakelen, vindt Goossens. “Een psycholoog brengt je netwerk in kaart, kijkt naar hoeveel sociale contacten je hebt en hoe diep die gaan. Daarna bekijken jullie samen hoe je je relaties kan uitbreiden of verbeteren. En je leert hoe je sociale vaardigheden kan trainen.”
Een andere mogelijkheid is je verwachtingspatroon aanpassen. “Soms kan je gevoelens van eenzaamheid niet vermijden”, besluit Goossens. “Menselijke relaties veranderen doorheen ons leven en soms zorgen lagere verwachtingen voor meer mentale rust. Hoe meer mentale rust je hebt, hoe makkelijker je verbondenheid zal voelen en waarderen.”