ADHD bij kinderen behandelen zonder medicatie

One size does not fit all bij ADHD. Wanneer een arts een diagnose ADHD stelt, wordt een diagnoseverslag opgemaakt. Daarin staan de sterktes en zwaktes van je kind, maar ook eventuele andere aandoeningen die tegelijk met de ADHD voorkomen, de persoonlijke risicofactoren, de beschermende factoren en de specifieke noden van jouw kind. Op basis hiervan wordt een behandelplan opgemaakt met meerdere zorgverleners.

Op deze pagina

Wat helpt jouw kind met ADHD-gedrag?

ADHD kan je niet genezen. Maar met de juiste aanpak kan je wel de uitdagingen van je kind helpen verminderen. Thuis, op school en in je vrije tijd. Elk kind met ADHD is uniek en ADHD is ook bij elk kind anders. Wat voor 1 kind werkt, werkt misschien niet voor een ander kind. Elke behandeling vraagt een persoonlijke afstemming.

Er is veel onderzoek gebeurd naar manieren om kinderen met ADHD-symptomen te helpen zonder medicatie. Voor kinderen uit de lagere school met ADHD gaat het vooral om aanpassingen aan hun omgeving, niet om een behandeling van het kind zelf. De positieve effecten zijn er zowel voor de ouders als voor het kind zelf. Het kind ondervindt minder hinder van de ADHD-kenmerken en stelt minder gedragsproblemen.

Groot voordeel: je kan een aanpak zonder medicatie al opstarten als je (nog) geen diagnose hebt en bijvoorbeeld nog op een wachtlijst staat.

Opgelet

Op sociale media vind je misschien nog andere niet-medicamenteuze behandelingen voor ADHD. Dikwijls is er geen of onvoldoende bewijs dat dit werkt. Denk aan voedingssupplementen, omega 3 vetzuren, antioxidanten, neurofeedback, repetitieve Transcraniale Magnetische Stimulatie (rTMS), transcraniële Random Noice Stimulatie (tRNS), Nervus Trigeminus Stimulatie (TNS) …

Naar sommige behandelingen, zoals mindfulness en gaming, gebeurt nog volop onderzoek.

De volgende strategieën hebben bij een groot aantal kinderen met ADHD een positief effect.

Psycho-educatie voor ouder en kind

Psycho-educatie is een duidelijke uitleg over wat ADHD is en wat niet. Het is de eerste stap na de diagnose. Je kan het in de loop van de tijd telkens opnieuw inroepen, want ook het beeld van de ADHD verandert met de jaren.

Wat zijn de symptomen?
Wat zijn de oorzaken?
Welke bijkomende problemen doen zich dikwijls voor?
Wat zijn de behandelmogelijkheden en wat kan je daarvan verwachten?

Er is psycho-educatie op maat voor je kind of jongere zelf maar ook voor (groot)ouders, partners en leerkrachten.

Praktisch

Je kan terecht bij een psycholoog, een orthopedagoog of kinderpsychiater voor psycho-educatie. Soms is psycho-educatie een onderdeel van een oudertraining. Bij kinderen jonger dan 12 jaar wordt de psycho-educatie voornamelijk aan de ouders gegeven, bij oudere kinderen en jongeren zowel aan de ouders als aan het kind.

Je kan zelf ook al boeken lezen over ADHD, een webinar of lezing volgen, lid worden van een oudergroep op Facebook of het ADHD-zorgpad www.adhd-traject.be ontdekken.

Oudertraining

Wat is oudertraining?

Oudertrainingen of oudercursussen zijn begeleide, actieve sessies die je als ouder strategieën aanleert om met je kind met ADHD om te gaan. Ze kunnen helpen om gedragsproblemen bij je kind te verminderen.
De oudertraining vindt meestal plaats in groep. Zo kunnen ouders die in dezelfde situatie zitten elkaar ook tips geven.
De training heeft het meeste effect in combinatie met oefeningen. Daarom zijn het altijd meerdere sessies: ondertussen kan je thuis oefenen met je kind.

Wat zijn de voordelen?

Meer positief opvoedgedrag
Een groter gevoel dat je het aankan
Een positieve relatie met je kind ondanks de problemen
Minder stress en psychologische problemen
Je komt in contact met andere ouders van een kind met ADHD-gedrag, die begrijpen hoe moeilijk het soms kan zijn.

Wat komt aan bod?

Kennis over ADHD
ADHD-gedrag bij je kind observeren en herkennen
Beloningssystemen
Positieve aandacht geven
Time-out (even afzonderen om tot rust te komen)
Begeleiding bij huiswerk
Omgaan met crisissen en woede-uitbarstingen
Gedrag op openbare plaatsen
Ouder-kind relatie, relatie met broers en zussen en leeftijdsgenoten

Het aantal sessies en de kostprijs verschilt per organisatie die oudertraining aanbiedt. Meestal gaat een oudertraining door op een fysieke locatie maar soms kan het ook hybride: gedeeltelijk op locatie en gedeeltelijk online.

Oudertraining

Wat is oudertraining?

Oudertrainingen of oudercursussen zijn begeleide, actieve sessies die je als ouder strategieën aanleert om met je kind met ADHD om te gaan. Ze kunnen helpen om gedragsproblemen bij je kind te verminderen.
De oudertraining vindt meestal plaats in groep. Zo kunnen ouders die in dezelfde situatie zitten elkaar ook tips geven.
De training heeft het meeste effect in combinatie met oefeningen. Daarom zijn het altijd meerdere sessies: ondertussen kan je thuis oefenen met je kind.

Wat zijn de voordelen?

Meer positief opvoedgedrag
Een groter gevoel dat je het aankan
Een positieve relatie met je kind ondanks de problemen
Minder stress en psychologische problemen
Je komt in contact met andere ouders van een kind met ADHD-gedrag, die begrijpen hoe moeilijk het soms kan zijn.

Wat komt aan bod?

Kennis over ADHD
ADHD-gedrag bij je kind observeren en herkennen
Beloningssystemen
Positieve aandacht geven
Time-out (even afzonderen om tot rust te komen)
Begeleiding bij huiswerk
Omgaan met crisissen en woede-uitbarstingen
Gedrag op openbare plaatsen
Ouder-kind relatie, relatie met broers en zussen en leeftijdsgenoten

Aanpassingen bij je thuis

Organiseer je dag - vaste routine

Zorg voor een vast dagpatroon en routine. Een visueel schema met de dagplanning helpt om stress en verwarring weg te nemen. Leg de volgorde vast: opstaan, aankleden, eten, tandenpoetsen… Gebruik eventueel pictorgrammen. Bij sommige planningssystemen kan je kind zelf actief afvinken en zo ziet het ook meteen wat nog moet gebeuren. Geef je kind een compliment als het goed gaat!
Geef je kind 10 minuten voor een verandering van activiteit een waarschuwing. Bijvoorbeeld voor het vertrek naar school, voor het avondeten, voor het einde van de schermtijd…
Hang thuis goed in het zicht een weekschema op. Dan weet je kind wat er elke dag op de planning staat en wat er moet gebeuren. Bijvoorbeeld: voetbal, dan moet je een drinkbus mee. Zwemles op school, dan moet de zwemzak mee…
Werk voor huiswerk of taakjes met beloningen, bijvoorbeeld een sticker plakken. Kinderen met ADHD zijn extra gevoelig voor beloningen, vooral als je het onmiddellijk doet. Dat verhoogt hun motivatie. Let wel op: beoordeel de inspanning (bijvoorbeeld: je kind ruimde de tafel af) en niet het resultaat (alles zit door elkaar in de vaatwasser).
Zorg naast de routine ook voor echte vrije tijd waarin je kind kan doen wat het wil, eventueel samen met jou. Bijvoorbeeld samen TV-kijken, voorlezen, een spel, even voetballen, een blokje om… Als je ontspanning of pauzes goed timet, voorkom je dat de bom soms barst.
Kondig afwijkingen aan de routine vooraf meerdere keren aan, bijvoorbeeld als je kind gaat spelen bij een vriendje of naar een verjaardagsfeestje mag.
Door vol te houden, leer je je kind planningsvaardigheden die het later ook nodig heeft.

Organiseer je huis

Geef boekentassen, jassen, vuile brooddozen … een vaste plek en geef ze labels.
Plak labels op kasten en opbergdozen, zodat je kind weet wat het waar moet opruimen of kan vinden.
Wees zelf ordelijk, maar verlang niet dat je kind met aandachtsproblemen dat ook is. Ruim regelmatig samen op.
Stem de inrichting van je woning af op de taken die je van je kind verwacht. De kans is dan minder groot dat je kind afgeleid geraakt en de taak vergeet. Zet bij de voordeur bijvoorbeeld alleen de schoenen en de jassen. Bewaar op die plek geen ballen en speelgoed.
Nudging: wil je dat je kind naar de badkamer gaat om zijn tanden te poetsen? Sluit alle deuren die het onderweg tegenkomt en zet enkel de deur van de badkamer open. Zet liefst alleen de schoenen die je wilt dat je kind die dag draagt klaar, in plaats van 4 paar bij de deur.
Richt je huis zo in dat er een plekje is met weinig afleiding om huiswerk te maken. Op die plek slingert bijvoorbeeld geen speelgoed . Werkt je kind graag met muziek in de achtergrond? Dan kan dat. Kinderen met ADHD zoeken dikwijls extra prikkels op, en achtergrondmuziek kan aan die behoefte voldoen.

Communiceer duidelijk

Houdt instructies kort en bondig. Eén instructie per keer. Dus: ‘Ruim je bord af’. Niet: ‘Ruim je bord af, zet het in de vaatwasser en ga je tanden poetsen’.

Kinderen met concentratieproblemen kunnen moeilijk grote brokken informatie verwerken. Deel daarom grotere taken op in kleine haalbare stappen.
Bijvoorbeeld: 'Maak je boekentas klaar' =
1) neem je huiswerk
2) agenda ondertekend?
3) drinkfles mee?
4) brooddoos en snackdoos mee?
5) neem je boekentas
6) stop alles erin.

Wees consequent: beloofde je een beloning als je kind zijn Lego opruimt? Kom de afspraak dan ook na.
Verminder de keuzeopties en keuzestress. Vraag niet: “Wat wil je op je boterham?” Maar vraag ”Kaas of confituur?”. Vraag dus ook niet: “Wat wil je doen?” maar: ”Wil je voetballen of helpen koken?”.
Maak concreet en duidelijk wat je van je kind verwacht. Zeg bijvoorbeeld niet “Gedraag je flink of braaf zijn.” maar “Je moet in de cinema op je stoel blijven zitten of blijf op de stoep of geef je zus een hand.”.
Vertel je kind ook wat je verwacht als jij er niet bij bent: wachten tot je een stuk taart krijgt, bij de begeleiders blijven tijdens een uitstap...
Bespreek op rustige momenten wat kan en niet kan. Maak oogcontact of raak je kind aan om de aandacht te krijgen.
Benoem en beloon gewenst gedrag, hoe klein ook. Zeg bijvoorbeeld hoe knap je het vindt dat je kind de hele film lang op zijn stoel is blijven zitten. Dat was voor je kind vast niet eenvoudig.
Het heeft niet veel zin om kinderen met ADHD te straffen als ze zaken vergeten, niet opletten of druk zijn. Ze doen dat niet met opzet.
Wil je je kind toch leren dat gedrag consequenties heeft? Zorg dan voor logische consequenties, zoals minder schermtijd als het huiswerk langer uitloopt doordat je kind er te laat aan begon.
Kleine en herhaalde consequenties werken altijd beter dan grote straffen.
Eindig de dag altijd met een goedmakingsmoment, zeker als er een conflict was.

Zorg voor rust en pauzemomenten

Voorzie binnen de gewone routine voldoende tijd voor pauzes. Even sjotten in de tuin of een stevige wandeling in het bos doen soms wonderen. Voorzie ook tijd om eens lekker gek te doen. Maakt je kind bijvoorbeeld constant dierengeluiden? Geef het dan elke dag 10 minuten waarop het ongestoord dinosaurus- of leeuwengeluiden mag maken.
Druk gedrag kan een gevolg zijn van net te weinig prikkels. Je kind heeft dan net extra prikkels nodig om 'rustig' te blijven zoals geluid, visuele prikkels of iets tastbaars zoals warmte of een verzwaringsdeken. Zoek uit welke afleiding werkt voor jouw kind. Anderzijds komen prikkels soms ook te hard binnen, denk maar aan labels in kleding, naden in sokken, bepaalde geluiden... Zoek samen met je kind wat rust brengt. Met simpele aanpassingen blijft het veilig en minder storend: bijvoorbeeld een fietsband rond stoelpoten tegen het lawaai, bijtrubbers voor op de balpen in de klas, wriemelspeelgoed, een bijtketting of een wiebelkussen.

Aanpassingen op school

Naast de zaken die je als ouder kan doen, kan ook de school een heel aantal aanpassingen voorzien om het leerproces en het welzijn van jouw kind met ADHD-kenmerken te verbeteren! Psycho-educatie voor leerkrachten en zorgleerkrachten, leerkrachtentraining én klasaanpassingen kunnen een groot verschil maken.

Lees hier meer over hoe de school kan helpen

Behandelingen zonder medicatie voor het kind zelf

Een behandeling van je kind zelf helpt niet zoveel aan de ADHD-kenmerken zoals onaandachtigheid of hyperactiviteit , maar voorkomt wel bijkomende problemen.

Trainingen

Training van de sociale vaardigheden, kan een positief effect hebben, maar alleen als de ouders tegelijk ook een oudertraining volgen.
Een training ‘plannen en organiseren’ kan leiden tot een verbetering in het planmatig en meer geordend denken.

Therapie

Cognitieve Gedragstherapie (CGT) wordt aanbevolen als de ADHD bij je kind samengaat met een gedragsstoornis.
Het doel van de CGT is zorgen dat je kind een groter inzicht heeft in het ontstaan van de gedragsproblemen. Maar ook dat het vaardigheden ontwikkelt die het leven gemakkelijker maken zoals organiseren, planning, impulscontrole, omgaan met grenzen, emotieregulatie…
Cognitieve gedragstherapie is geschikt voor kinderen ouder dan 8 jaar, best in combinatie met oudertraining.

Beweging

Regelmatig bewegen verbetert de denkfuncties van je kind. Bijvoorbeeld naar school fietsen of wandelen. Of beweegtussendoortjes in de klas. Of meerdere keren per week langdurige cardiovasculaire beweegactiviteiten: fietsen, voetballen, zwemmen, dansen, tikkertje spelen, lopen... Bewegen heeft vooral een positief effect op het werkgeheugen, het afremmen van reacties, planning en organisatie, probleemoplossing, timemanagement, emotieregulatie… van je kind, als het minstens 30 minuten per dag en minstens 3 dagen per week beweegt.
Dankzij extra beweging krijgen kinderen minder snel woede-uitbarstingen, raken ze minder snel gefrustreerd en kunnen ze hun emoties beter onder controle houden.
Beweging helpt ook het werkgeheugen te verbeteren. Kinderen onthouden beter wat gezegd wordt in de les na een beweegmoment, of als ze meerdere keren per week langer dan een half uur intensief bewegen.
Welke sport kies je best voor een kind met ADHD? De sport die jouw kind graag doet! Soms werkt een individuele sport zoals zwemmen, paardrijden of atletiek beter . Bij individuele sporten hebben kinderen minder de druk van de teamspelers. Bij individuele sporten kunnen ze individueel bijgestuurd worden en gemotiveerd worden om zichzelf te verbeteren. Dit geeft een positief gevoel, want ze worden aangemoedigd en beloond. Dat versterkt een positief zelfbeeld en dat is extra belangrijk voor een kind dat vaak negatief gedrag vertoont.

Bij ploegsporten hebben de andere kinderen soms last van het impulsieve of het onaandachtig gedrag en kan het zijn dat je kind minder aanvaard wordt, waardoor het misschien zal afhaken.

Wees niet verbaasd als je kind met ADHD het ene moment op ballet wil, een paar maanden later wil basketballen en een paar maanden later wil zwemmen. Nieuwe prikkels opzoeken is eigen aan de ADHD. Dit betekent niet dat je kind te wispelturig is of niet kan volhouden.

Wanneer de opties zonder medicatie onvoldoende positief resultaat geven of wanneer de ADHD ernstig is, zal een behandeling met medicatie overwogen worden.