Depressie: hoe herken je het en hoe pak je het aan?

Depressie treft steeds meer mensen. Hoe voelt een depressie aan? Wat is het verschil met een 'dipje’? Wat of wie kan helpen? En hoe vind je de juiste hulp? We vragen het aan psychiater Koen Demyttenaere (UPC Leuven), gespecialiseerd in depressieve stoornissen en angststoornissen.

Depressie is een stemmingsstoornis. Een die in onze huidige samenleving heel wat mensen treft. Cijfers van 2018 geven aan dat bijna 1 op de 10 Belgen een depressieve stoornis heeft (gehad). Meer nog, uit andere studies blijkt dat ongeveer 1 op de 7 vroeg of laat in zijn of haar leven door een depressie gaat. Jong en oud.

Wanneer ben je depressief?

Een depressie herken je aan een aantal symptomen. “In totaal zijn er 9 symptomen. In theorie moet je minstens 5 van de 9 ervaren om de diagnose van depressie te krijgen”, legt Koen Demytteneare uit.

Depressie herkennen

Je hebt last van minstens 1 van deze 2 kernsymptomen:

1. Je voelt je somber, neerslachtig, verdrietig … gedurende het grootste deel van de dag. Er is alleen ruimte voor negatieve gevoelens.
2. Je verliest interesse in en beleeft geen plezier meer aan dingen die je vroeger leuk vond. Privé, op het werk, tijdens je sociale activiteiten en hobby’s.

En je ervaart enkele van deze klachten:

1. Je eetlust is verstoord. Je hebt geen honger of net veel meer honger dan anders. Je bent afgevallen of net aangekomen.
2. Je slaap is verstoord. Je slaapt heel slecht (tot niet) of net heel veel.
3. Je voelt je moe en futloos. Je hebt geen energie meer.
4. Je krijgt de dingen niet meer gedaan. Alles gaat trager dan voorheen. En je omgeving merkt dat: je mimiek is minder uitgesproken, je praat trager, je beweegt trager … Of je ervaart het omgekeerde: je voelt je angstig, gejaagd, rusteloos … en blokkeert daardoor.
5. Je hebt moeite om je te concentreren, kan niet meer helder nadenken en bent vergeetachtig.
6. Je voelt je niets waard en je voelt je uitzonderlijk schuldig. In jouw ogen ben je een mislukkeling en schiet je altijd tekort.
7. Je hebt zwarte gedachten: je hebt het gevoel dat het beter zou zijn om er niet meer te zijn of je denkt weleens aan zelfdoding.

Hoe depressief?

De mate waarin deze symptomen aanwezig zijn, bepaalt meestal hoe zwaar een depressie is.

• Bij een lichte depressie heb je last van depressieve klachten gedurende minstens 2 weken. Maar met wat moeite en/of hulp van anderen kan je er weer uitklimmen. Een lichte depressie gaat meestal vanzelf over.
• Heb je een ernstige depressie, dan worden de klachten steeds erger. De depressie beïnvloedt je leven helemaal. Dagelijkse activiteiten worden een enorme opgave of lukken gewoon niet meer. Bij een ernstige depressie heb je meestal professionele hulp nodig om er weer uit te geraken.
• Bij een zeer ernstige depressie steken suïcidegedachten de kop op. Niet meer leven, lijkt de enige oplossing. Zonder professionele hulp lukt het niet om een lichtpunt te zien.

Mensen met een depressie trekken zich vaak terug. Ze zijn moeilijker bereikbaar voor een gesprek of hulp.

Dipje is geen depressie

Wat is het verschil tussen een dipje en een depressie? Kort gezegd: bij een dipje gaat je slechte gevoel snel voorbij, bij een depressie blijft het sombere gevoel duren.

“Dit is een belangrijk onderscheid. Iedereen voelt zich weleens down. Omdat je een tegenslag hebt, een verlies moet verwerken, je stress hebt, een relatie stukgaat … Kortom, een negatieve gebeurtenis zorgt ervoor dat je je slecht in je vel voelt. Dat is een dipje, waarbij het na een relatief korte tijd weer beter met je gaat”, aldus Koen Demyttenaere. “Zeker als een goede babbel, een schouderklopje of afleiding nog een effect hebben, hoef je je geen zorgen te maken dat je depressief bent.”

“Bij een depressie voel je je heel neerslachtig en die sombere gedachten blijven lange tijd duren. De dagelijkse taken lukken je niet meer, je functioneert niet meer. Een depressie beïnvloedt je hele leven, niet enkel een stukje. Je kan niet ‘depressief zijn’ op het werk, maar wel plezier beleven aan sociale uitjes met vrienden. Ben je depressief, dan kunnen ook je vrienden en naasten je emotioneel niet meer (goed) bereiken.”

Hoe een depressie voelt, geeft dit filmpje goed weer.

Depressie opmerken: hoe zie je het?

“Als gevolg van die negatieve en sombere gevoelens hebben mensen met een depressie de neiging om zich terug te trekken. Maar er zijn wel enkele zaken die een alarmbelletje kunnen laten afgaan”, zegt Koen Demyttenaere.

• Iemand neemt geen contact meer op, is niet meer goed bereikbaar, is plots afwezig of sluit zich af van de buitenwereld.
• Je dringt niet meer door met oppeppende woorden of een steunende babbel.
• Samen leuke dingen doen, bezorgt de andere geen plezier meer.

Hoe help je iemand die depressief is?

“Durf het te benoemen en te bespreken. Erken de gevoelens van de persoon die depressief is. Geef tegelijk aan dat het misschien een goed idee is om hulp te zoeken. ‘Ik heb het gevoel dat je alles door een donkere bril ziet op dit moment. Blijf niet zitten met die gedachten, maar praat erover’.”

“Een gesprek met een psycholoog aanraden is een goede 1ste stap. Lijkt dat nog een te grote drempel, dan kan je iemand altijd aanzetten om langs te gaan bij zijn of haar vertrouwde huisarts. Die kan eventueel doorverwijzen naar een psychotherapeut of psychiater. Geef ook aan dat schaamte nergens voor nodig is. Depressie is een aandoening zoals een andere.”

“Let er wel op dat je niet te veel aanklampt, pusht of betuttelt. Met die aanpak bereik je soms net het omgekeerde effect. Zorg ervoor dat de persoon die je probeert te helpen niet nog meer afhaakt.”

Enkele do’s en don’ts

Wat je kan doen:

• Praat. Spreek je vriend(in) of familielid met problemen erover aan.
• Toon je bezorgdheid, vraag wat je kan doen om te helpen, zonder betuttelend te zijn.
• Luister. Daarmee doe je vaak al veel. 
• Oordeel niet, maar toon begrip.
• Blijf contact houden, ook al heeft de andere de neiging om zich terug te trekken. Laat voldoende weten dat je er bent.
• Probeer samen dingen te doen om voor positieve afleiding te zorgen.

Wat je beter niet doet:

• Minimaliseer niet. Neem de problemen van de andere serieus.
• Geef niet meteen oplossingen. Een opdringerige aanpak werkt meestal niet.

Hulp zoeken: een drempel

Het blijft voor veel mensen die kampen met een depressie moeilijk om de stap naar hulp te zetten. “Ze hebben schrik van het stigma dat rust op psychische problemen of kwetsbaarheid. Velen zien het nog te vaak als een teken van zwakte”, weet Koen Demyttenaere.

“Bovendien is het eigen aan een depressie dat je geen energie hebt om ‘in gang te schieten’. Je hebt een totaal gebrek aan motivatie. Dan is op zoek gaan naar hulp natuurlijk een immense opgave.”

“Bij zwaar depressieve mensen slaat hopeloosheid toe. Ze zijn ervan overtuigd dat niets helpt. En een psychotherapeut ‘kan maar beter zijn/haar tijd in iemand anders stoppen’. Zij zelf zijn een verloren zaak.”

“Ten slotte zitten schuldgevoelens vaak in de weg om hulp in te roepen. En eens je in die negatieve gedachtenspiraal terechtkomt, rijd je jezelf vast.”

Je kan zo zwaar depressief zijn dat je niet vatbaar bent voor therapie. Dan zijn antidepressiva een 1ste reddingsboei.

Depressie behandelen: wat kan je doen?

Het is belangrijk om een depressie op tijd te (h)erkennen. Blijf er niet alleen mee zitten, ook al voel je sterk de neiging om weg te kruipen. Durf erover te praten. Want een depressie hoeft niet te blijven duren. Het is over het algemeen een goed te behandelen aandoening.

Hoe pak je het aan? “Bij een lichte of matige depressie kan je therapie volgen bij een psycholoog of psychiater. Bij mensen met een lichte depressie is dat soms voldoende. Sommigen hebben ook nood aan ondersteuning via medicatie, maar dat moet áltijd besproken worden met een dokter.”

“Maar vaak moet je een depressie aanpakken op lange termijn. Dan is psychotherapie meestal de oplossing. Zo’n aanpak of behandeling heeft een langer en beter effect dan antidepressiva”, stelt Koen Demyttenaere.

Welke vorm van psychotherapie je volgt, blijft gelijk. “Meestal gaat het om cognitieve therapie, waarbij je de negatieve gedachtenpatronen leert herkennen en doorbreken. Inzichtgevende of interpersoonlijke therapie kan ook: je zoekt en verwerkt de oorzaken van de depressie. Maar eigenlijk werkt élke vorm van psychotherapie bij een depressie, zolang die wordt uitgevoerd door een bekwame en geschoolde professional (met een erkende psychotherapie-opleiding).”

Meer weten over terugbetalingen voor psychologische zorg

Psychoactieve medicatie of antidepressiva: wanneer wel, wanneer niet?

Medicatie kan een ondersteuning zijn bij de behandeling van depressie of psychische kwetsbaarheid. Een aanpak zónder medicatie is vaak de juiste start. Als alle andere oplossingen niet genoeg effect hebben, kan medicatie een uitweg bieden.

“Sommige patiënten zijn nu eenmaal niet bereid om therapie te volgen en in zichzelf te kijken. Het kan bedreigend en confronterend zijn. Bovendien is psychotherapie een langetermijnoplossing: als je ervoor kiest, moet je aanvaarden dat het een proces is dat tijd vraagt. Anders heeft het nauwelijks effect”, benadrukt Koen Demyttenaere.

“Dan is er nog het financiële aspect. Therapie kost geld. En ook al krijg je terugbetaald, het is niet voor iedereen betaalbaar. Bovendien leven we in een tijd waarin alles snel en efficiënt moet gaan. Maar met een klein aantal sessies is een depressie doorgaans niet genezen. Kortom: het langetermijnaspect schrikt heel wat mensen af, om verschillende redenen.”

“Bij ernstig depressieve mensen zijn antidepressiva aangewezen. Je kan ook zo zwaar depressief zijn dat je niet meer vatbaar bent voor therapie. Dan kan je starten met medicatie om nadien ook therapie op te starten.” 

• Antidepressiva zijn niet aanbevolen bij een lichte tot matige depressie. Begeleide zelfhulp, groepsprogramma’s of therapie zijn een 1ste reddingsboei, eerder dan medicatie. Net als een vaste structuur in je dag, een goede slaaphygiëne en het plannen van activiteiten.
• Antidepressiva kan je combineren met therapie bij een ernstige depressie.
• Antidepressiva hebben een wetenschappelijk bewezen effect bij de behandeling van chronische depressies (meer dan 2 jaar). Dan is deze medicatie aangewezen.
• Antidepressiva kunnen deel uitmaken van een behandeling, maar zijn geen wondermiddel. Deze medicatie neemt een deel van de zwaarte weg, waardoor het makkelijker is om in therapie aan bepaalde zaken te werken.

Overleg altijd zeer goed met je dokter of antidepressiva een oplossing zijn. Is die medicatie nodig? Neem ze dan zoals voorgeschreven. En bouw nooit op eigen houtje af.

Wie nood heeft aan een luisterend oor kan altijd terecht bij Tele-Onthaal op het telefoonnummer 106 of via de chat op www.tele-onthaal.be.

Zit je met vragen over zelfdoding, dan kan je terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op www.1813.be.